De Haagse ambtenarij moet streven naar efficiëntie, simplificatie en elegantie, schrijft Constanteyn Roelofs. In plaats het eindeloze polderen, zouden ambtenaren eens moeten kijken naar de duurzaamheid en het gebruikersgemak van Duits industrieel ontwerp.
Het credo van de Duitse ontwerper Dieter Rams: ‘Weniger, aber besser.’ De grootmeester van het minimalistische design was jarenlang hoofdontwerper bij elektronicafabrikant Braun, waar hij zijn teams opdroeg om juist zo min mogelijk te ontwerpen. Geen fratsen, geen gedoe met gekke knopjes, tierelantijntjes, patroontjes of iets dergelijks: gewoon precies genoeg. Een apparaat moet doen wat het moet doen en niets meer. Met succes. De ontwerpen van Rams maakten Braun tot een van de paradepaardjes van het naoorlogse Duitse industriële succes.
Constanteyn RoelofsWekelijks verkent historicus Constanteyn Roelofs (1989) de tragikomische tegenstrijdigheden in economie en maatschappij.
De horloges, versterkers en sinaasappelpersen van zijn hand zijn gewilde designklassiekers. Zijn ontwerpfilosofie maakte school: de invloed van Rams is duidelijk te zien in de ontwerpen van Apple, om maar eens wat te noemen. De ‘tien principes voor een goed ontwerp’ zijn verplichte kost voor iedere student industrieel ontwerp. Simplificatie, elegantie, duurzaamheid en gebruikersgemak, dat werk.
Omslachtige bestuurscultuur
Een plaats waar de principes van Rams volledig ten onrechte nog geen ingang hebben gevonden, is de Haagse ambtenarij. Nu staan ambtenaren sowieso niet bekend om hun gevoel voor smaak, stijl of modernistische elegantie – barokke wolligheid in schrijven en doen, is meer hun stijl. Daarnaast is simplificatie tot de effectieve essentie het tegenovergestelde van wat de Nederlandse bestuurscultuur beoogt. In elke taak die de overheid op zich neemt, wordt er getracht om juist zo veel mogelijk functies, taakjes, knopjes, toetertjes en belletjes toe te voegen om zo alle belanghebbende partijen tevreden te stellen. Het levert schapen met vijf poten op.
Lees meer: Het uitkeringsstelsel, het toeslagenstelsel en de Belastingdienst zijn zo ridicuul complex dat je bijvoorbeeld als uitkeringsgerechtigde een administratieve opleiding en dito parttime baan aan uren nodig hebt om in het systeem te kunnen navigeren. Onwerkbaar, en het gevolg van deze ontwerpfilosofie die is gericht op belanghebbenden en niet op effect, is een massa verdrongen en boze burgers. Zie bijvoorbeeld ook het coronabeleid: vaag, richtingloos, onlogisch gevoelig voor exploitatie door commerciële partijen en duizelingwekkend complex voor de burger.
Doelloos gepolder is hopeloos
Als we in Nederland toe willen naar een nieuwe bestuurscultuur die het huidige moet vervangen, moeten we dus van onze bureaucratisch gekozen leiders verlangen dat ze niet langer meedoen aan die cultuur van eindeloos doorpolderen naar schapen met vijf poten, maar dat er wordt gezocht naar elegante, intuïtief navigeerbare en efficiënte systemen, die erop gericht zijn om de problemen op te lossen waarvoor ze worden opgetuigd en die niet gericht zijn op het verdelen van macht en middelen over luidruchtige belangengroepen.
Helaas gaan bureaucratieën nooit achteruit: de reactie van een in overmanagement en vaagheid vastlopend systeem is het nog vager maken van het probleem met nog meer overlegorganen, doelloos gepolder en het invouwen van nog meer tegenstrijdige belangen in onwerkbare systemen.
Lees ook van Constanteyn Roelofs: Overheid en politiek zijn een consultantsparadijs
In plaats van netjes de gedupeerden te betalen en het systeem vlak te trekken, wordt er nu weer eindeloos vergaderd in taskforces met stakeholders, om zo te realiseren dat én de Belastingdienst geen gezichtsverlies lijdt voor opzichtig falen én de gedupeerden ‘mee kunnen praten’. Dat heeft geen zin, maar dat is wel hoe de Haagse ontwerpschool de zaken aanpakt. Hopeloos. Een paar ontwerpers uit de school van Dieter Rams, daar zouden we meer aan hebben dan die tienduizenden doormodderende taskforces die de monstrueuze systemen in elkaar kleien.