Zijn de mythische krachten van ‘HTW’ voldoende?

Er worden informateur Herman Tjeenk Willink mythische (en ook wel mystieke) krachten toegekend. Maar we zijn er nog niet, schrijft Philip van Tijn. Wat zal er eerder zijn? Een nieuw kabinet of het einde van de coronapandemie?

In het minuscule eilandenstaatje Vanuatu in de Stille Oceaan wordt de recent overleden Britse prins Philip geëerd als een god. Zo ver heeft Herman Tjeenk Willink (HTW) het nog niet gebracht, maar wie weet komt dat nog. In elk geval steekt hij Johan Cruijff al naar de kroon, die ook op verschillende leeftijden in het epicentrum opdook. Ook lijkt de wijze waarop de politiek en de politieke journalistiek opkijken naar Tjeenk Willink op de bijkans heiligverklaring van Cruijff in Spanje: el Salvador, de Redder. Ook al heeft Spanje-kenner Edwin Winkels dat al jaren geleden ontkracht: Cruijff had in Spanje de bijnaam el Flaco, de Magere. Zo zou de informateur niet willen worden genoemd en het zou ook ten onrechte zijn.

Wel worden ‘HTW’ mythische (en ook wel mystieke) krachten toegekend. Het aantal kabinetsformaties waaraan hij heeft deelgenomen, is nauwelijks meer te tellen en informateur is hij al voor de vierde keer. Zelf noemde hij het  ‘armoede als je alleen bij een 79-jarige kunt uitkomen’. Een geachte afgevaardigde bezigde het minder elegante begrip ‘van stal gehaald’. Om dat even in perspectief te zetten: bij zijn eerste informateurschap in 1994 was HTW (1942) de benjamin tussen de fractieleiders Wim Kok (1938), Frits Bolkestein (1933) en Hans van Mierlo (1931). Meer dan één op de drie thans levende Nederlanders was toen nog niet geboren. Nu heeft hij te maken met 17 fractievoorzitters, van wie de oudste Lilianne Ploumen heet (1962) en de jongste Jesse Klaver (1986).

Eindelijk lijkt de kudde halt te houden

Het heeft voordelen, de leeftijd, achtergrond en ervaring van HTW. Het is toch iets anders als je in die chique zaal met spiegelende tafel van gedachten wisselt met deze informateur, dan met de verkenners Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren, onze James Bond. Bij HTW ga je op audiëntie en na dat uur weet je veel meer dan ervoor. Je begrijpt ineens al die volkeren een stuk beter waar ouderdom in aanzien staat.

HTW heeft in de loop der jaren veel verstandige dingen gezegd. Over de zwakte van de Tweede Kamer bijvoorbeeld, over de tekortschietende wetgever en uitvoerders. Over de domme kanten van decentralisatie, over de modieuze privatisering, over de dichtgetimmerde Regeerakkoorden en natuurlijk over wat nu ineens ‘macht en tegenmacht’ heet.

HTW is de eerste om te erkennen dat hij de wijsheid niet in pacht heeft en dat hij geen ziener is. Al zijn visies en wijsheden zijn de afgelopen veertig jaar door heel wat verstandige mensen (óók politici) gezegd, geschreven, de wereld in geslingerd. Maar als een kudde zeloten trokken de politiek en samenleving steeds verder in de eenmaal ingeslagen richting, zonder acht te slaan op de contra-informatie. De Toeslagenaffaire lijkt de waterscheiding te zijn geweest en Pieter Omtzigt de katalysator.

Vier weken geleden schreef ik: ‘Bij ons begint de verkiezingsstrijd pas na de verkiezingen.’ Profetische woorden, ik kan er niet omheen, maar ook ik had niet durven en kunnen denken dat die strijd na 17 maart zou gaan over alle belangrijke thema’s die in de verkiezingsstrijd zelf niet aan de orde zijn geweest.

Verkiezing van Kamervoorzitter – een omineuze, gênante vertoning

Hoho, we zijn er nog niet. We zijn nog maar net begonnen met de vorming van een nieuw kabinet, en de grote vraag is: wat is er eerder, een nieuw kabinet of het einde van de coronapandemie? Tjeenk Willink heeft zichzelf en ons beloofd het bij drie weken te houden. Dan keert hij terug naar zijn Colombey-les-Deux-Églises en laat ons verweesd achter. Wat het zal zijn waarmee hij ons achterlaat, is nog onbekend, net als wat ‘de politiek’ ermee gaat doen.

Het steeds chaotischer vaccinatiegate is een even slecht voorteken als het hele coronabeleid. Maar het slechtste voorteken bleek de gênante verkiezing van de Kamervoorzitter. Tot 2002 was die een automatisme: de begeerde functie ging altijd naar de grootste fractie. Sindsdien is het een strijd geworden tussen individuen, ontpolitiekt, tot het schandelijke gekonkelfoes tussen D66, VVD en CDA. Of Vera Bergkamp een goede of slechte voorzitter wordt, moet nog blijken, maar je zou denken dat een Kamer die haar tanden wil laten zien, kiest voor de man van wie iedereen weet dat dat zijn credo is of voor de vrouw die vijf jaar heeft bewezen dat ze de betekenis van de Kamer dag en nacht verdedigt. Maar de eerste mag niet omdat hij tot de foute partij heet te behoren, en de tweede mag niet omdat ze niet altijd aardig is tegen ambtenaren.

Kaag kan nog heel wat leren van haar vaak genoemde erflater

Maar vooral werden ze het beiden niet omdat zich een koehandel heeft afgespeeld in deze tijd van vooral met de mond beleden transparantie, met Bergkamps D66 in de hoofdrol. Ooit de partij van de vernieuwing: de huidige leider – die lid werd van D66 toen ze als minister werd gevraagd – citeert nogal eens Godfather Van Mierlo, maar laat ze eens het Grote Citatenboek opzijleggen en Een krankzinnig avontuur. Politieke, culturele en literaire beschouwingen van Hans van Mierlo lezen.

Daaruit zou Sigrid Kaag kunnen leren dat je niet té veel moet willen. Met de functies van voorzitter van de Tweede Kamer, vicepresident van de Raad van State en (toekomstig) vicepremier mag de partij met 24 zetels (net als in de recente peiling van 11 april) niet mopperen. In Den Haag wordt gefluisterd (dat gebeurt daar altijd) over Financiën en Buitenlandse Zaken in het nieuwe kabinet – Van Mierlo zou daar een afdoende wijze opmerking over hebben gemaakt.

Een ongevraagd en onpartijdig advies voor de politiek leider: ga niet zelf in het kabinet zitten! Dat dat levensgevaarlijk is, heeft diezelfde Van Mierlo immers bewezen. En dat nog wel als minister van Buitenlandse Zaken. In de era van macht en tegenmacht hoort de leider van D66 thuis in de Tweede Kamer. Geregeld treurt ze over het elitaire imago dat ze heeft, maar met jarenlang de Verenigde Naties als werkgever en biotoop, en als alumnus van de ENA (het Franse superinstituut, dat dezer dagen door de Franse president Emmanuel Macron, zelf een alumnus, als ‘te elitair’ is afgeschaft) is dat niet zo onvoorstelbaar.

Het wordt voor Sigrid Kaag tijd voor het handwerk waar het om draait: ook grote partijleiders als Carl Romme (KVP) en Frits Bolkestein (VVD) voelden zich daar ooit niet te goed voor. Ter animering: de huidige secretaris-generaal van de VN, António Guterres, zat zeventien jaar in het Portugese parlement.