Ruk naar het midden met winst D66, links kwijnt weg

18 maart 2021Leestijd: 4 minuten
Mark Rutte (VVD) en Sigrid Kaag (D66). Foto's: ANP.

Een ruk naar het midden met D66 als grote winnaar. VVD-premier Mark Rutte kan door: hij behaalt zijn vierde verkiezingszege op rij en dat is historisch. De linkse partijen kwijnen weg. Op rechts krijgt de PVV een tik, maar weet FVD zich te verviervoudigen (de grootste zetelwinst) en nestelt zich JA21 met misschien wel vier zetels. Het CDA lijdt een gevoelige nederlaag. Vier nieuwe partijen nemen de drempel naar het parlement.

Op basis van prognoses – met ruim 300 van de 356 gemeenten geteld –   resulteren de Kamerverkiezingen van woensdag in een soort aardverschuiving. GroenLinks wordt praktisch gehalveerd, de SP bijna. PvdA herstelt zich niet van de historische klap bij de vorige verkiezingen. Slechts het pro-Europese Volt komt het linkse front versterken.

Rechts groter: klein verlies PVV, winst VVD, FVD en nieuwkomer JA21

Per saldo worden het rechtse blok groter. De PVV verliest weliswaar enkele zetels, maar de VVD boekt winst, Forum wint spectaculair en nieuwkomer JA21 komt waarschijnlijk uit op 4 zetels. JA21-leider Joost Eerdmans voerde campagne met ‘wij houden Rutte op rechts’. Thierry Baudet wordt niet afgestraft voor racistische appjes, maar juist beloond voor het verwerpen van Ruttes coronabeleid. Hij verviervoudigt zijn Forum voor Democratie.

Mark Rutte zei gisteren in een eerste reactie dat het nu voor de hand ligt dat VVD en D66 gaan regeren, liefst met het CDA. De drie partijen hebben net wel of net niet een werkbare meerderheid in het nieuwe parlement. ChristenUnie is  waarschijnlijk nodig. Deze partij blijft stabiel op vijf zetels.

CDA van Hoekstra verliest vermoedelijk kwart van zijn 19 zetels

Het CDA verliest vermoedelijk 4 van zijn 19 Kamerzetels. Lijsttrekker Wopke Hoekstra toonde zich teleurgesteld. ‘Ons past bescheidenheid,’ zei hij over de kabinetsformatie die vanaf donderdag begint. Maar dat klonk ook als de frase van een partijleider die zijn huid zo duur mogelijk wil verkopen.

Hoekstra nam de leiding van het CDA drie maanden geleden over van Hugo de Jonge. In het begin genoot Hoekstra groot vertrouwen onder de kiezers, maar door een paar ongelukkige acties in de campagne viel hij ver terug.

Sigrid Kaag (D66) begon vorige zomer als D66-leider en was nauwelijks bekend. Maar anders dan Hoekstra voerde zij een goede campagne. D66 boekt het beste resultaat ooit. Op basis van de exitpoll kreeg de partij er 8 zetels bij, maar later in de nacht slonk de winst met 5 zetels, naar 24. Die winst komt voor een groot deel van GroenLinks, dat waarschijnlijk 7 van de 14 zetels verliest. De SP verliest 6 van de 14 zetels. De PvdA weet niet te profiteren van het verlies van de naaste concurrenten en handhaaft zich met moeite rond de 9 zetels.

Nauwelijks andere coalitiemogelijkheden dan centrum-rechts

Door de uitslag lijken er nauwelijks andere coalitiemogelijkheden dan centrum-rechts: VVD-D66-CDA. Maar die drie partijen komen volgens de nieuwste prognose uit op 74 zetels, te weinig voor een meerderheid. ChristenUnie of JA21 zou dan dus moeten aanschuiven.

Mogelijk is er een meerderheid van VVD-CDA-PVV-FVD, maar VVD-leider Mark Rutte en CDA-leider Wopke Hoekstra willen onder de huidige omstandigheden niet samenwerken met PVV en FVD. Bovendien geeft de winst van D66 een extra argument om voor centrum-rechts te gaan.

Het grote vraagteken is het CDA. Gaat de partij meedoen of wordt het wonden likken in de oppositie? Van nature wil het CDA altijd besturen, maar onduidelijk is nog of de nummer 2 op de kandidatenlijst, de populaire volksvertegenwoordiger Pieter Omtzigt, in aantal voorkeurstemmen zijn partijleider Hoekstra voorbijstreeft.

In kringen rond Hoekstra deed vannacht het verhaal de ronde dat het CDA maar even in de oppositie moet wachten op betere tijden. Volgend jaar maart zijn er alweer gemeenteraadsverkiezingen. Dit betekent dat het nieuwe kabinet-Rutte IV vanaf het begin onder electorale spanning staat. Ook doemt er gevaar op vanuit twee, mogelijk drie parlementaire enquêtes: Groningen, Toeslagenaffaire en de coronabestrijding. Dat maakt deelnemen aan een regering een hachelijke zaak.

Uitslag laat ook zien dat regeren loont

Aan de andere kant laat de (voorlopige) uitslag ook zien dat het loont om mee te regeren. De afgelopen jaren bleef de PvdA – na de bijna dodelijke verwondingen in 2017 – in de oppositie, maar dat heeft de partij niks opgeleverd.  Hoekstra is er ook de man niet naar om in de oppositie te gaan zitten treuren. De gebarentaal van de oud-consultant kwam woensdagavond vrij aardig overeen met wat hij zei: ‘Teleurstellingen horen erbij.’ Hoekstra wacht donderdagmorgen een zware vergadering met de uitgedunde fractie.

In theorie kunnen VVD en D66 ook bij de verliezers PvdA en GroenLinks aankloppen. Dan ontstaat er een Paars-plus-kabinet, dat over een meerderheid beschikt. Kaag zou het graag willen, want zo’n kabinet kan zich sterk maken met klimaatmaatregelen en verdere Europese integratie.

VVD en D66 met verliezers onwaarschijnlijk, evenals Paars-plus

Maar voor de VVD is dat een horrorscenario. De liberale partij staat dan in het kabinet tegenover drie progressieve partijen. Het door die drie afgedwongen beleid zou ertoe leiden dat VVD-kiezers worden weggejaagd naar PVV, FVD, JA21 of het CDA.

Rutte kan richting het CDA dreigen met Paars-plus, maar erg geloofwaardig is dit niet. Het is hooguit een optie, in het – tamelijk onwaarschijnlijke – geval dat het CDA ten prooi valt aan interne ruzies en zo instabiel wordt dat er niet meer met de christen-democraten valt te regeren.

In de SP kan zich eenzelfde situatie voordoen als bij het CDA: de nummer 2 Renske Leijten scoort mogelijk meer zetels dan de lijsttrekker Lilian Marijnissen. Dat lijkt een recept voor ‘gedoe’ in de partij. Jesse Klaver (GroenLinks) klonk woensdagavond moedeloos, maar wilde geen consequenties verbinden aan het teleurstellende resultaat. Daarover moest naderhand worden gesproken.