Woensdag debatteert de Tweede Kamer over de zogeheten Toeslagen-affaire. In strijd met alles wat ons staatsrecht en onze parlementaire democratie ons leren, worden nu door de affaire ambtenaren opgeofferd, schrijft Philip van Tijn. Een signaal dat de deur naar meer fraude openstaat.
Hoe ziet een parlementaire democratie eruit? De hoogste macht is het parlement, want dat maakt de wetten en controleert de regering. De ministers, ogenschijnlijk de belangrijkste mensen, zijn niet meer dan de uitvoerders van wat het Parlement wil en bepaalt.
Philip van TijnPhilip van Tijn is bestuurder, toezichthouder en adviseur. Hij schrijft wekelijks een blog over de actualiteit.
Om dat goed te doen, hebben ze een heel leger van ambtenaren tot hun beschikking, die van de hoed en de rand weten en op wier kennis en kunde zij hun besluiten baseren. (Denk even aan het OMT en Rutte). Als er iets helemaal misgaat, moet de minister (of de staatssecretaris) zich verantwoorden tegenover het parlement en als het parlement vindt dat iets niet door de beugel kan, vliegt hij eruit.
Een ambtenaar is dus per definitie nooit schuldig aan een verkeerd beleid (wel natuurlijk als hij persoonlijk de kluit heeft belazerd, of zichzelf heeft verrijkt, maar daar hebben we het hier niet over). Dit is óók de ministeriële verantwoordelijkheid.
Mevrouw Alexandra van Huffelen heeft dit alles kennelijk niet helemaal in het snotje, evenmin als haar collega-staatssecretaris bij Financiën, Hans Vijlbrief. Des te vreemder omdat beiden lid zijn van D66, de partij die staatsrechtelijk heel erg zuiver heet te zijn en waarvan de oprichter, Hans van Mierlo, zich dagelijks omkeert in zijn graf.
Curieus ook omdat beiden tot hun recente benoeming zelf ambtenaar waren.
Tweede Kamer bepaalt, hoe inconsistent ook
Woensdag debatteert de Tweede Kamer over de zogeheten Toeslagen-affaire. Die is bijna niet uit te leggen, maar ik doe een poging. Ooit besloot de Tweede Kamer dat het beslastingstelsel niet toereikend was en dat er voor de minder bevoorrechten toeslagen moesten komen. De uitvoering hiervan werd gelegd bij de Belastingdienst, ondanks terechte protesten: een dienst die zijn bestaansrecht ontleent aan het innen van geld, moet je niet ineens verantwoordelijk maken voor het uitdelen ervan. Dat is tegennatuurlijk.
Vanaf het begin dreigde aan alle kanten fraude. Dus greep de Tweede Kamer in en stelde bijna unaniem dat alles – wij herhalen alles – moet worden gedaan om fraude te voorkomen. Dat deed de Belastingdienst braaf, maar in zijn ijver ging hier en daar wat mis. Door de strenge controle werden nu en dan mensen geraakt, soms stevig, die zich van geen kwaad bewust waren. Zihni Özdil, voormalig Kamerlid voor GroenLinks, die tegenwoordig samen met Youp de achterpagina van NRC mag vullen, noemt dit ‘de nietsontziende, racistische jacht op onschuldige burgers’. Even voor de duidelijkheid: vaak ook bleek de controle volkomen terecht.
Lees ook: Met ‘etnisch profileren’ heeft het niets van doenDat werd dus een Affaire. En natuurlijk ook Schande. En dus ook Koppen Rollen. Dat is allemaal gebeurd en staatsscretaris Menno Snel heeft het politieke leven gelaten. Maar mevrouw Van Huffelen pakt het slimmer aan en offert een aantal topambtenaren. In strijd dus met alles wat ons staatsrecht en onze parlementaire democratie ons leren. Mevrouw van Huffelen, die de ‘toeslagenaffaire’ onder zich heeft, deed aangifte bij het OM, omdat zij denkt dat in het Toeslagendossier ambtsmisdrijven zijn gepleegd. In haar terminologie: ‘beroepsmatige discriminatie’ en ‘knevelarij’.
De deur naar méér fraude staat open
We hebben het hier niet over de slavernij in de achttiende eeuw, maar over het handelen van de Belastingdienst in 2017 of daaromtrent. Een dienst die handelde zoals de hoogste macht, de Tweede Kamer, het democratisch verordonneerd heeft.
Dat de Belastingdienst volledig gedemoraliseerd is, behoeft geen betoog. Wie wil daar nu werken als hij weet dat hogergeplaatsten hem niet dekken?! Er heerst bij de Belastingdienst ‘een gevoel van onveiligheid’ – vind je het gek?
Mevrouw Van Huffelen probeert door daadkrachtig te zijn, een sterke bestuurder te lijken. Meneer Wopke Hoekstra (CDA), de uiteindelijk verantwoordelijke minister, wil de leider van zijn partij worden. Wie maalt er dan om een paar hoge ambtenaren?
Is het raar dat het woord ‘heksenjacht’ is gevallen?
Ik begreep er helemaal niets meer van toen ik las dat de woordvoerder van Financiën heeft gezegd dat ‘uit de genomen stappen niet mag worden geconcludeerd dat er sprake is van strafbare feiten’ (ik ontleen dit aan NRC, maar niet de achterpagina).
Drie dingen zijn zeker. Ten eerste zal in de toekomst (nog) meer worden gefraudeerd, want daarvoor zijn alle seinen op groen gezet. Ten tweede: laat je kinderen liever zzp’er worden dan ambtenaar, want dat is nog iets minder risicovol. En ten slotte: hiervoor is D66 niet opgericht.
Ik ben benieuwd of in het Kamerdebat het geneuzel over het geknevel doorgaat of dat de Kamer de principiële kanten weet te pakken.