50 miljoen euro van NS voor Joodse gemeenschap is op zijn plaats

Het is terecht dat het Centraal Joods Overleg deze week een claim van 50 miljoen euro heeft neergelegd bij de Nederlandse Spoorwegen, schrijft Afshin Ellian. De NS, die meewerkte aan Jodentransporten in de Tweede Wereldoorlog, heeft een morele verantwoordelijkheid tegenover de Joodse gemeenschap.

De Holocaust verjaart niet. Het hedendaagse morele bewustzijn is onlosmakelijk verbonden met de Shoah. De strafrechtelijke gevolgen van de genocide op Joden en andere minderheden zijn al lang geleden afgehandeld. Soms wordt elders weer een strafzaak geopend tegen een verdachte oorlogsmisdadiger. De meeste oorlogsmisdadigers leven niet meer. Ook het aantal slachtoffers en nabestaanden neemt af.

Net als de Holocaust verjaart morele verantwoordelijkheid niet

Maar de morele verantwoordelijkheid verjaart niet en is ook niet afhankelijk van het aantal slachtoffers of nabestaanden dat nog in leven is. Daarom namen in de voorbije jaren verscheidene instanties – die direct of indirect (bijvoorbeeld door nalatigheid) – hebben bijgedragen aan de Holocaust hun volle verantwoordelijkheid voor het gedrag van hun voorgangers gedurende de Tweede Wereldoorlog.

Eindelijk begint de Nederlandse Spoorwegen (NS) zijn morele verantwoordelijkheid te nemen. In 1942 gaf de Duitse bezetter opdracht aan de NS om de Joden te vervoeren naar kamp Westerbork, kamp Vught en concentratiekamp Mauthausen. Ze verdienden ook geld aan het vervoeren van slachtoffers van nazi-Duitsland.

NS werd betaald met geroofd geld van Joden: ‘bloedgeld’

De spoorwegen vormden een essentieel onderdeel van de Jodenvernietiging. De NS werd betaald met geroofd geld van Joden, die immers werden gedwongen om hun geld en bezittingen af te staan. Daarmee is, volgens onderzoeker Bas Kortholt van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork, onder meer ook de opbouw van kamp Westerbork betaald. ‘Bloedgeld, dus. Wat verder veel pijn doet, is dat de NS tijdens de spoorwegstaking in 1944 alles stillegde, op een paar treinen na. Die naar Westerbork,’ zei Kortholt in 2018 tegen Dagblad van het Noorden. Terecht aanvaardde de NS de morele verantwoordelijkheid voor deze (wellicht onbewuste) samenwerking bij de vernietiging van Europese Joden en andere minderheden. Ook is de NS bereid schadevergoeding te betalen aan de nabestaanden.

Het gaat hier niet om het geld. Het aangerichte leed kan niet ongedaan worden gemaakt. Het is eerder een symbolische manier om te boeten en in het reine te komen met het verleden.