Den Haag staat onder hevige Amerikaanse druk om ASML een exportvergunning te weigeren. Amerika wil niet dat een hypermoderne chipmachine aan China wordt verkocht, schrijft Philip van Tijn. Maar waarom eigenlijk? ASML heeft vast zelf allang over de risico’s nagedacht.
Onze regering broedt al meer dan een half jaar op de vraag of het bedrijf ASML uit Veldhoven een vergunning krijgt om zijn paradepaardje, een geavanceerde lithografiemachine, naar China te exporteren. Achter de schermen hebben de Verenigde Staten dit tot dusver tegengehouden, maar intussen ook vóór de schermen: de ambassadeur, Pete Hoekstra, sprak in het openbaar klare taal. Even duidelijk was daarna de Chinese ambassadeur, die een slechte onderlinge relatie voorspelde als Nederland die exportvergunning niet zou geven.
Het wonder van ASML
Er is nogal wat publiciteit over geweest, maar daarin heeft toch de grote betekenis van ASML en zijn product onvoldoende reliëf gekregen. Ik zal dat kort proberen.
ASML in Veldhoven bestaat een kwart eeuw. Het bedrijf is opgericht door Philips, als spin-off, vooral van het legendarische NatLab, dat toonaangevend was voor de natuurkunderesearch in ons land. In 2003 verkocht Philips zijn laatste aandelen, 23 procent, die vandaag meer dan de helft waard zouden zijn van heel Philips.
Om met de financiële cijfers te beginnen: na Koninklijke Olie is ASML verreweg het duurste bedrijf op de Amsterdamse beurs: 116 miljard euro tegen 212 miljard euro, maar Shell is half-Brits. Daarna volgt Unilever met 88 miljard en een hele tijd later het oude moederbedrijf Philips met 42 miljard. Alle cijfers zijn duizelingwekkend: sinds 2006 is de beurskoers vertwintigvoudigd, in de afgelopen vijf jaar zijn het aantal werknemers, omzet en winst (2,6 miljard) verdubbeld.
Een mondiaal technologisch paradepaardje
Die duizelingwekkende groeicijfers zijn te danken aan het feit dat ASML een technologisch paradepaardje is. Google, Facebook, Netflix en nog een paar bedrijven uit Silicon Valley stelen de show, maar zij zouden niet bestaan zonder de chips die Intel, TSMC en Samsung produceren. En die kunnen dat alleen dankzij de chipmachines die die chips uitspugen, miljarden en miljarden, steeds meer.
Lees ook: Dossier ASML vraagt om Europese aanpak
Want dat is ASML: de producent van chipmachines.
Al vijftien jaar is ASML hierin wereldmarktleider en die positie heeft het bedrijf alleen maar verstevigd. Omdat de chipfabrikanten steeds snellere machines willen en steeds nauwkeuriger details op de chips en steeds meer opslagcapaciteit van die chips, kwam de research van ASML met een geweldige uitvinding die aan al die eisen voldoet: lithografie met Extreem Ultraviolet Licht, EUV.
Voor leken is dat nauwelijks te bevatten, maar gelooft u maar dat dit een uitvinding is die past in het rijtje grote uitvindingen. ASML heeft hiermee zijn concurrenten (Canon, Nikon) bijna van de markt gedrukt, want geen ander bedrijf beheerst deze technologie, door patenten stevig beschermd. Bij al die kretologie over Nederland Kennisland, technologische kraamkamers en brainports (die het overigens soms aardig doen) en de Engelssprekende Twente University is ASML het symbool en de vlaggendrager van de technologische vooruitgang. En het mag niet minder dan een wonder heten dat zo’n bedrijf, het begin van de chipketen, zich in Nederland heeft ontwikkeld.
ASML heeft de China-risico’s natuurlijk allang gewogen!
Natuurlijk zijn andere landen stinkend jaloers, de Verenigde Staten voorop. Want zeker in het tijdperk van America first is het vervelend als de basis van de technologische revolutie (robots, kunstmatige intelligentie) zich bevindt in Veldhoven, een vlekje op de kaart. Dat de Amerikaans president Donald Trump, via zijn paladijn Hoekstra, alles in de strijd gooit om de leverantie van één (1) chipmachine (prijs ruim 100 miljoen euro) aan China te voorkomen, is in dat licht te begrijpen. Dat Nederland lijkt te zwichten voor die druk een stuk minder.
De twee hoofdargumenten zijn bekend. Dankzij die levering is ook China (vooral het toch al verdachte Huawei) in staat om de allermodernste chips af te leveren. En bovendien proberen de Chinezen, zoals bekend, alles te jatten en te imiteren.
Beide argumenten zijn wrak. Zonder deze levering duurt het alleen een paar jaar langer voordat China ook zo’n machine heeft en dan zijn ‘wij’ een grote klant én controle kwijt. En als ASML niet levert, komen de Chinezen langs een omweg even makkelijk of moeilijk van alles te weten. Maar ik denk dat dit nog helemaal niet zal meevallen.
De chipmachines van ASML zijn op afstand bestuurbaar en afleesbaar. Dat maakt spionage en imitatie een stuk moeilijker. En reken maar dat ze daar in Veldhoven hun maatregelen hebben genomen, al was het maar omdat niet alleen de Chinezen graag achter het geheim van de smid willen komen. Met de potentiële levering van een EUV-lithografiemachine aan China zal ASML ongetwijfeld elk risico, elk mogelijk lek, minutieus hebben doorgenomen.
Iets zegt me dat ze dat in Veldhoven beter kunnen dan aan het Binnenhof. Laten ze daar eerst proberen een enkelband te maken die niet in een handomdraai door te knippen is, dan zien we wel verder.