Net als de Amerikanen komen ook de Russen van Mars

13 december 2018Leestijd: 3 minuten
Poetin inspecteert oorlogsschepen

Van Amerikaanse zijde zijn de Europese landen – groot en klein – er vaak van beschuldigd op politiek-strategisch gebied onnozele halzen te zijn. Meestal wordt het wat beleefder geformuleerd, maar de essentie is dat Europa sinds het einde van de Koude Oorlog strategisch gezien met vakantie is gegaan.

De Amerikaanse politicoloog Robert Kagan stelde in zijn essay Of Paradise and Power (2003) zelfs dat Europese macht ophield te bestaan na beëindiging van de Eerste Wereldoorlog in 1918, waarna de grote Europese rijken ten val kwamen. Sindsdien hebben de Europese landen een naar binnen gerichte koers gevolgd, die verklaart waarom Europa heeft gekozen voor moraal en internationaal recht als uitgangspunten voor internationale betrekkingen. Zij hebben feitelijk geen andere keuze. Europa laat het gebruik van macht op het wereldtoneel over aan de Verenigde Staten. Of zoals Kagans fameuze formulering luidt: ‘Amerikanen komen van Mars en Europeanen van Venus’.

Over de auteur

Bram Boxhoorn is historicus en momenteel directeur van de Atlantische Commissie. Hij is tevens gastdocent bij Webster University, Leiden.

Lees ook zijn eerdere blog: Zijn nationalisme en ‘europeanisme’ wel tegenpolen?

Kagans beschouwing is niet onweersproken gebleven. Er is ook wel het een en ander op af te dingen. Maar soms herinneren bepaalde gebeurtenissen aan Kagans observaties. Zoals het optreden van de Russische marine ruim twee weken geleden in de Zwarte Zee.

Rusland wenst kennelijk haar invloedssfeer uit te breiden

Drie schepen van de Oekraïense marine probeerden 25 november via de Straat van Kertsj de Zee van Azov op te varen. Volgens een verdrag uit 2003 tussen Rusland en Oekraïne is dit toegestaan. Op hardhandige wijze voorkwam de Russische marine dat echter en nam zij bezit van de Oekraïense marineschepen, waaronder twee relatief nieuwe, kleine maar snel wendbare patrouilleboten. Ook werd een aantal Oekraïense zeesoldaten gevangengenomen en naar Moskou overgebracht voor berechting.

Rusland wenst kennelijk zijn invloedssfeer uit te breiden en de Zee van Azov in een Russische binnenzee te veranderen om daarmee de Oekraïense economie te verzwakken. Het is onwaarschijnlijk dat het Russische marine-optreden een poging is om een landverbinding te maken tussen de Krim en het gebied in Oost-Oekraïne dat momenteel in handen is van door Rusland gesteunde separatisten. De Russische actie kan ook een vergelding zijn voor het gevangennemen van een Russische visser door Oekraïense autoriteiten in maart. Het blijft gissen naar de Russische motieven.

Europese pogingen tot bemiddeling lopen steeds uit op niets

Wapengekletter is nooit zonder risico. Oekraïne is geen partij voor Rusland, althans niet op de Zwarte Zee, en heeft daarom de hulp ingeroepen van het Westen (Europa, de Verenigde Staten). Maar in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties blokkeert Rusland elke poging om tot een oplossing te komen. Vergeefs ook probeerden Europese leiders tijdens de G20-top eind november in Argentinië de Russische president Vladimir Poetin te bewegen om de Oekraïense ‘krijgsgevangenen’ vrij te laten.

Pogingen van Duitsland en Frankrijk om te bemiddelen, lopen voortdurend stuk. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken, Heiko Maas, stelde voor om de missie van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), die toeziet op het bestand in Oost-Oekraïne, uit te breiden naar de Zee van Azov om toe te zien op het vrije verkeer van scheepsvaart. Vergeefs, de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergej Lavrov, weigert ermee in te stemmen.

De NAVO heeft in deze zaak via perscommuniqués haar steun aan Oekraïne betuigd, maar is zeker niet van plan om op te treden. Dat zou op een regelrecht gewapend conflict kunnen uitdraaien, terwijl Oekraïne niet eens een NAVO-bondgenoot is.

Een afgewezen minnaar

Het blijft daarom bij een hybride reactie van ‘westerse’ kant: veel diplomatieke druk op Rusland, maar veel meer dan een aanscherping van de economische sancties tegen Rusland zit er niet in. En zelfs op het gebied van de sancties wringt het: de Russische gas- en olie-export via pijpleiding Nord Stream naar Duitsland gaat gewoon door. De Amerikaanse president Ronald Reagan waarschuwde al in 1982 dat een pijpleiding tussen Rusland en de West-Europese landen tegen de eigen veiligheidsbelangen ingaan. Maar die overwegingen vinden in Berlijn geen gehoor. Duitsland beschikt over een beperkt instrumentarium aan machtsmiddelen en kan op Russische incidenten slechts reageren als een afgewezen minnaar.

Eén ding is door het incident in de Zwarte Zee wel duidelijk geworden: Kagans formulering behoeft enige aanpassing. Net als de Amerikanen komen ook de Russen van Mars.