De hoogste ambtenaar van de EU, Jean-Claude Juncker, liet er woensdag in zijn State of the Union in Straatsburg geen misverstand over bestaan: zijn Europa kent één richting, namelijk op naar een EU-superstaat. Daarmee zet hij premier Mark Rutte (VVD) in het hemd, schrijft Jelte Wiersma.
Heeft Juncker geluisterd naar demissionair premier Mark Rutte? Juncker en Rutte dineerden vorige week samen. Uit het kamp van de premier klonk dat hij Juncker op het hart had gedrukt te temporiseren.
Daar heeft de Commissievoorzitter, de hoogste EU-ambtenaar die zich vreemd genoeg als politicus laat kennen, zich duidelijk niets van aangetrokken, bleek woensdag. Al past daarbij de kanttekening dat Rutte nogal eens met twee monden praat. Eurosceptisch in Nederland, maar in Brussel geeft hij altijd steun aan verdere Europese integratie. Juncker wil dat de eurozone wordt uitgebreid, net als de Schengenzone; de EU moet meer macht krijgen over belastingen, er moet een eurozonefonds komen, een soort Europese geheime dienst, een Europese Defensieunie en een Europees Openbaar Ministerie.
Meer geld in de fruitautomaat
Rutte ziet de EU volgens een partijgenoot en collega-minister als een fruitautomaat: Je gooit er geld in en hoopt dat er meer uitkomt. Juncker vraagt Rutte en de andere regeringsleiders nog meer geld in de fruitautomaat te gooien: Alles moet Europees. Waar het eindigt? Als Europese superstaat waarin van nationale democratieën weinig overblijft. Dat betekent dat de EU-fruitautomaat wel heel veel waardevols inslikt.
Maar Juncker kent geen twijfel. Hij hamerde op een significante verandering in de EU-spelregels: afschaffing van veto’s voor landen. In sommige gevallen hebben landen nog veto’s en die zitten Juncker dwars. Hij wil zonder het Verdrag van Lissabon te wijzigen – de EU-grondwet die er toch kwam – dat de 27 overblijvende EU-landen instemmen met het opgeven van een deel van hun vetorechten, want dat blokkeert het voltooien van een Europese superstaat tijdens zijn leven.
Waar het ontbreken van een vetorecht toe leidde, bleek in 2015 toen Oost-Europese landen werden overstemd en verplicht tot de opname van niet-Europese immigranten. Sindsdien liggen het Duits-Franse Europa en Midden- en Oost-Europa op ramkoers. Het ontbreken van veto’s zaaide eerder verdeeldheid dan eenheid.
Junckers idee van een superstaat
Logischer en democratischer zou zijn: Landen die het eens zijn, werken samen of hevelen macht over naar een EU-instantie, landen die niet mee willen doen blijven er buiten. Zoals met de eurozone waaraan bijvoorbeeld Zweden en Polen niet meedoen. Maar dit past niet in Junckers idee van een superstaat. Hij wil dan ook geen eurozoneparlement, zoals sommigen willen, want ‘het Europees Parlement is het eurozoneparlement’. Dit ook weer vanuit de gedachte dat alles in één hand moet zijn en uniform voor de hele EU.
In die gedachtesfeer zit ook zijn voorstel de posities van Commissievoorzitter en Raadsvoorzitter te fuseren tot een EU-voorzitter. Hij maande vanuit die gedachte ook niet-eurolanden toe te treden en joeg de Schengenlanden aan de rest van Europa ook open grenzen te geven.
Juncker kwam als continentale Luxemburger met een metafoor uit de zeilwereld als uitsmijter: ‘De trossen moeten los, de zeilen gereefd en dan gaan we op weg.’ De trossen die vastzitten aan de kade zijn de lidstaten, de zeilen reven betekent dat de EU-instituties machtiger en gestroomlijnder moeten worden en dan ligt de bestemming EU-superstaat binnen handbereik. Dat was wat hij bedoelde.
Junckers EU-schip vaart weg, zonder dat burgers er richting aan kunnen geven. In talloze referenda hebben burgers gezegd: Nee. Zij werden niet gehoord. En ook de Nederlandse premier wordt genegeerd. Voor de democraten en voor hen die het begrip burgerschap waarde toekennen was Junckers State of the Union een verontrustende toespraak.