Westen moet Aziatische wapenwedloop voorkomen

02 augustus 2017Leestijd: 4 minuten
Xi Jinping Foto: ANP

China jaagt de buren angst aan. De wonderbaarlijke ontwikkeling van de Chinese beschaving sinds de oprichting van de Volksrepubliek China in 1949 staat alleen nog maar in het teken van het totalitarisme. ‘De Chinezen hebben wellicht de meeste baat gehad bij de mondialisering,’ schrijft Afshin Ellian.

De Chinese staat heeft deze week de militaire macht van China weer eens in herinnering geroepen met een massale parade in een woestijn. China vierde de oprichting van het Volksleger, deze week honderd jaar geleden.

Socialisme en verwesterlijking

Het totalitarisme heeft in China een wonderbaarlijke ontwikkeling doorgemaakt. Het begon met Mao Zedong (1893-1976). Door en met hem verwesterde China.  Dat kwam door de introductie van het marxisme en socialisme – dat zijn immers westerse fenomenen. Het socialisme als een Europese ideologie heeft zich binnen de westerse beschaving kunnen ontwikkelen in een politieke, tegelijk ook filosofische context. Deze ontwikkeling heeft China niet of nauwelijks gekend. Dat geldt ook voor andere ontwikkelingslanden, zoals Vietnam.

De Chinese transitie gaat onverminderd door. China is volledig open naar de wereldmarkt. De Chinezen hebben wellicht de meeste baat gehad bij de mondialisering.

Het stalinisme werd het staatsmodel van China, waarmee een totalitaire staat ontstond. Geheel in de traditie van het stalinisme besloot de Chinese socialistische staat om een specifieke eigen persoonsverheerlijking te ontwikkelen. Met als spil: Mao Zedong en zijn maoïsme. Dat laatste werd een grote ramp voor China: miljoenen Chinezen werden gedood of gemarteld voor het verwezenlijken van het Chinese socialisme. Maoïsme beperkte zich niet tot China. Ondanks de Culturele Revolutie van 1966 in China had het maoïsme een bijzondere aantrekkingskracht op andere landen.

De verheerlijking van Mao – een misdadiger pur sang – is in de hele wereld een verbijsterend proces geweest. Mao is niet meer, en ook het China van Mao behoort tot het verleden. Na Mao’s dood kwam een proces van hervormingen op gang. De latere Chinese leider Deng Xiaoping noemde het de opendeurpolitiek. De transitie in China begon al in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Geleidelijk nam China afscheid van het socialistische model en hervormde het de socialistische economie zo grondig dat het geen socialisme meer was. Het staatsmodel van China intussen is niet echt hervormd: het totalitaire stalinistische model met politbureau is gebleven.

Bureaucratische dictatuur

In 1989 – toen Michail Gorbatsjov in de Sovjet-Unie aan de macht was en een vergaande liberalisering doorvoerde – kwamen de Chinese studenten in opstand om politieke hervormingen af te dwingen. Maar op het Plein van de Hemelse Vrede won de socialistische staat het van de machteloze studenten. Het staatsgeweld maakte een einde aan het Chinese verlangen naar democratie. China werd geen democratische staat, terwijl de bakermat van het socialistisch totalitarisme, de Sovjet-Unie, werd opgeheven.

China koos niet voor democratie, maar het koos evenmin voor de voortzetting van de totalitaire staat. China is dat nog steeds in potentie, maar de realiteit is die van een bureaucratische dictatuur. De economische verhoudingen in China – die zijn kapitalistisch – worden geleid door de Communistische Partij. Dat is een wonderbaarlijke ontwikkeling: de omvorming van de Communistische Partij tot marktmeester.

De Chinese transitie gaat onverminderd door. China is volledig open voor de wereldmarkt. De Chinezen hebben wellicht de meeste baat gehad bij de mondialisering. Er zijn duizenden jonge Chinezen die elders in de wereld studeren, promoveren en onderzoek doen. De staat is niet bang voor de invloed van andere landen en culturen op de Chinese jongeren. Desalniettemin wordt de vrijheid van meningsuiting binnen de Chinese grenzen nog steeds fors beperkt. De Chinese staat bouwt aan een mondiale militaire macht. De wereld kent nu drie militaire machten: Amerika, Rusland en China. China jaagt angst aan bij de Japanse bevolking. Dit kan een grote dreiging worden.

Wapenwedloop

Het imperialistische beleid van China in Zuidoost-Azië zal ongetwijfeld tot nieuwe grote vraagstukken leiden. Als de Chinese dreiging richting Japan en andere landen toeneemt, zal Japan weer voor de vraag komen te staan of ook de Japanse staat moet militariseren. Japan heeft de facto het vermogen om uit te groeien tot een machtige staat met kernwapens. Japan zal voor de weg van bewapening kiezen wanneer de Verenigde Staten inderdaad de bescherming van Japanse belangen afbouwen. Dit is het Aziatische dilemma.

China is geen gevaar voor het Westen. Eigenlijk ontwikkelt China zich richting een vrije samenleving. Wel kunnen de militaire ambities tot de militarisering van de Chinese staat leiden, en daarmee de status van China veranderen. De opvolger van de Sovjet-Unie, de Russische Federatie, is een arm land. Maar de opvolger van het communistische China is een vermogend kapitalistisch land. Iets in mij zegt dat China eerder met het Westen verweven raakt, dan de Russische federatie.

Het Westen moet voorkomen dat Azië in een wapenwedloop terechtkomt.