De hernieuwde kolonisatie van Afrika door Duitsland en Frankrijk moet voorkomen dat Europa door Afrika wordt gekoloniseerd. Maar of dat succesvol zal zijn in de strijd tegen migratie, is zeer twijfelachtig, schrijft Jelte Wiersma.
De Duitse bondskanselier Angela Merkel wil met een ‘marshallplan voor Afrika’ ongecontroleerde emigratie naar Europa stoppen. Haar plan om te investeren in veiligheid, bedrijven, goed bestuur en onderwijs komt samen met vooral Franse initiatieven neer op een soort Duits-Franse kolonisatie van Afrika.
De Italiaanse voorzitter van het Europese Parlement Antonio Tajani zei in maart dit jaar dat als Europa niet handelt, er de komende jaren dertig miljoen Afrikanen naar Europa proberen te komen. Die schatting is gebaseerd op een VN-rapport van januari waarin staat dat meer dan 30 procent van de 1,2 miljard Afrikanen wil emigreren.
Het enthousiasme onder Afrikanen om te emigreren was al groot en groeit sinds 2007 hard. Betere gezondheidszorg dankzij westerse medische uitvindingen leidt ertoe dat er steeds minder mensen sterven. Intussen is het geboortecijfer in zwart Afrika het hoogste van de wereld. Afrika dreigt door de groeien naar 4 miljard inwoners.
Voor het grote aantal Afrikaanse jongeren is het perspectief op werk de laatste jaren afgenomen. Islamitische terreur, burgeroorlogen, destabiliserende westerse interventies in het noorden en de lage grondstofprijzen in het zuiden leiden tot lagere economische groei dan in het hoopvolle eerste decennium van de 21ste eeuw.
Europa is bestemming nummer één
Deze cocktail leidt tot een begrijpelijke wens bij jonge Afrikanen om weg te trekken. Europa is bestemming nummer één wegens de welvaart, sociale zekerheid, relatieve nabijheid en opendeurenpolitiek. Daarnaast hebben sommige islamitische leiders belang bij het aanjagen van emigratie naar Europa. De Moslimbroeders schreven in 1982 een politiek-religieuze agenda om Europa te veroveren. Niet door oorlog, maar door immigratie.
In 2015 kreeg Europa een voorproefje van wat het te wachten staat. Zo’n 1,4 miljoen Afrikanen en Aziaten (uit vooral Afghanistan, Irak, Syrië) kwamen dat jaar naar Europa. Beetje bij beetje dringt tot het Europese establishment door dat geldt: het is eten of gegeten worden. Ze moeten handelen, anders verliezen gevestigde partijen de macht aan het Front National, de AfD, de PVV en andere anti-immigratiepartijen, die ook dit jaar weer groeien. Daarnaast dreigt, zoals Tajani schetst, Europa Afrikaans te worden.
Wie eet wie? Dat is de vraag. Of beter: wie koloniseert wie? Verovert Afrika door immigratie Europa of slaagt Europa erin Afrika zodanig te koloniseren dat het dit kan voorkomen?
Duits-Frans imperialisme
Alles wijst erop dat er in elk geval een poging tot Duits-Franse rekolonisatie van Afrika zal geschieden onder Europese vlag. Merkels marshallplan is afgestemd met de Fransen, die na de formele dekolonisatie van Afrika in de jaren vijftig en zestig nooit zijn vertrokken. De Duitsers zijn gezien hun verleden terughoudend in de internationale politiek. Een grapje met veel zelfspot op het Duitse ministerie van Binnenlandse Zaken getuigt daarvan: ‘De laatste keer dat we een mondiale strategie hadden, ging dat niet helemaal goed.’
Er is de Duitsers daarom alles aan gelegen voorzichtig te opereren en dat samen te doen met de Fransen. Die bieden precies wat de Duitsers nodig hebben: imperialistische ambities, de zelfoverschatting die nodig is voor wilde avonturen en militaire slagkracht. Deze slagkracht is nodig om het eerste doel te bereiken: veiligheid. Dat betekent het terugdringen van jihadisten die Afrikaanse landen ontregelen, nationale legers versterken en nationale regeringen geloofwaardigheid geven.
Franse militaire kracht, Duits geld
De Fransen hebben drie bases in Afrika, de laatste is geopend in 2009 in Djibouti. Maar Frankrijk wil de militaire kosten die dat met zich meebrengt niet meer alleen betalen. President Emmanuel Macron bezuinigt zelfs op defensie om het begrotingstekort onder de door Europa geëiste 3 procent te houden.
In ruil voor die door Duitsland geëiste bezuinigingen wil Frankrijk dat de Duitsers militair meer doen. Frankrijk leidt, Duitsland vult de gaten die Frankrijk niet alleen kan vullen.
Mali biedt een kijkje in hoe zo’n kolonisatie in haar werk gaat. Duitsland heeft daar, naast de veel grotere Franse missie, 875 militairen die jihadisten moeten terugdringen. Dit is een test, zo zeggen de Duitsers achter de schermen. Ze willen andere landen laten wennen aan Duitse militaire macht en kijken hoe het wordt geapprecieerd, buitenlands en vooral binnenlands, waar het pacifisme sinds 1945 diepgeworteld is. Ze hebben Frankrijk en de EU – wat militair hetzelfde betekent – nodig om hun militaire operaties in Afrika wit te wassen voor de burgers thuis.
Gedeelde economische belangen
Naast veiligheid wil Merkel de opbouw van een sterkere Afrikaanse economie. De Duitsers zijn geobsedeerd door export en zien een stabieler en demografisch en economisch groeiend Afrika als nieuwe afzetmarkt. De Fransen op hun beurt hebben al veel economische belangen in Afrika en willen die graag uitbreiden. In veertien vooral Franstalige Afrikaanse landen domineert Frankrijk de telecomsector, de media en de bankenwereld.
De combinatie van veiligheid en economische groei moet Afrikanen in Afrika houden én Duits-Franse economische belangen dienen. In plaats van Afrikanen die naar Europa komen voor veiligheid en werk, komt Europa naar Afrika om veiligheid en banen te brengen, zo meldde Merkel tijdens een recent bezoek in Afrika aan regeringsleiders aldaar.
Grote gok
Zo komt in Afrika van alles samen. Frankrijk heeft de militaire slagkracht en het netwerk in Afrika, maar niet genoeg geld. Duitsland heeft het geld, maar ontbeert militaire slachtkracht, een historisch netwerk en zelfvertrouwen. Beide landen zien economische kansen en de mogelijkheid om zo immigratie te beteugelen. En passant moeten de jihadisten worden uitgeschakeld. De rest van de EU-landen wordt geacht Duitsland en Frankrijk hierin te volgen en een bijdrage te leveren. Nederland is ook al aanwezig in Mali.
Het zijn grote ambities, die erg lijken op die van de Verenigde Staten in West-Europa na de Tweede Wereldoorlog. En laat het originele Marshallplan daarvan nou deel hebben uitgemaakt. Of dit in Afrika net zo succesvol zal zijn, is twijfelachtig. De voorbije decennia leren dat ook als Afrikaanse landen veiliger zijn en economische voorspoed kennen, Afrikanen toch naar Europa willen. Dat was ook al zo toen het Franse koloniale bestuur stabiliteit bracht.