C DA en VVD hebben een schriftelijke banvloek over de PVV uitgesproken. Deze banvloek is op den duur contraproductief, schrijft Afshin Ellian.
Het wordt spannend in Den Haag. De versnippering van de politieke macht heeft geleid tot een moeizame formatie. Honderd dagen zijn er voorbijgegaan, en nog is er geen missionair kabinet. Het ligt aan D66 en GroenLinks. D66 drong aan op een kabinet met GroenLinks om zo aan te tonen de ‘progressieve’ kracht te zijn. En GroenLinks wilde laten zien dat de partij een dogmatische en beginselvaste beweging is.
Beide partijen hebben lelijke krassen opgelopen. D66 is verzwakt doordat het partijbelang boven het landsbelang ging. Hetzelfde geldt voor GroenLinks.
Gelukkig verkeert het land niet in een economische crisis. Daarom kunnen we ons dit moeizame proces veroorloven. Maar onze parlementaire traditie is niet de enige democratische mogelijkheid om na een verkiezing een kabinet te vormen. Elsevier Weekblad publiceerde een boeiend artikel over wat Nederland van Israël kan leren. Een land als Israël kan zich geen lange periode zonder missionair kabinet veroorloven.
Achter het negatieve imago schuilt een innovatief land, dat soms verbazingwekkend slimme oplossingen heeft voor problemen waarmee veel westerse landen worstelen. Voorbeeldland Israël in zeven punten >
Wel versplintering, geen grote problemen (in Israël)
Over de kabinetsformatie in Israël schreef Elsevier Weekblad dat de versplintering van de politiek daar geen grote problemen oplevert. Dat klinkt raar, vooral voor een land als Israël. Het Israëlische parlement, de Knesset, heeft 120 zetels en er zijn 14 fracties. In Nederland telt de Tweede Kamer met 150 zetels 13 fracties.
Eric Vrijsen legt in zijn artikel uit dat ook Israëliërs slechte ervaring hebben met lange formaties: in 1955 duurde de formatie 100 dagen. In 1962 voerde het Israëlische parlement een wet in die een wettelijke limiet stelt bij de vorming van een nieuw kabinet.
Bij de formatie ligt het initiatief bij de president van Israël. De president wijst een lid van het parlement aan als beoogd premier, maar daarvoor moet hij zich eerst verzekeren van een meerderheid in het parlement. De beoogd premier, eigenlijk de beoogde partij, heeft 28 dagen de tijd om een kabinet te vormen. Deze periode kan nog eens met 14 dagen, en in het uiterste geval met nog eens een week worden verlengd: maximaal 49 dagen. Als dit proces mislukt, benoemt de president iemand anders als beoogd premier. De alternatieve beoogd premier krijgt maximaal 21 dagen om een kabinet te formeren. Israëliërs hebben altijd binnen 70 dagen een nieuw kabinet.
Israëlische model past niet bij de Nederlandse democratie
In 1992 besloot de Knesset om bij wet de rechtstreeks gekozen premier mogelijk te maken. Doel: het bevorderen van stabiliteit. Maar de wet leidde niet tot meer stabiliteit. In 2001 maakte de Knesset een eind aan het experiment. Het valt niet te voorkomen dat het parlementaire stelsel enige mate van instabiliteit kent. Dat is eigen aan het systeem.
Het Israëlische model past niet echt bij de Nederlandse democratie. Nederland is een parlementaire constitutionele monarchie. De Koning zou kunnen worden beschadigd door de Israëlische tijdlimiet. Zo kan er de schijn van partijdigheid ontstaan als hij de leider van de grootste partij opzijschuift. De neutraliteit van de Koning is hier juist een waarborg voor het noodzakelijke draagvlak voor de continuering van de monarchie.
Nu staat de Koning buiten de formatie. Het is de Tweede Kamer zelf die de informateur en de formateur aanwijst. Als de meerderheid besluit om de grootste partij buitenspel te zetten, is dat gevaarlijk voor de vorming van een kabinet. Dan kan chaos ontstaan en kunnen de politieke verhoudingen ernstig verziekt raken. Dat zorgt pas voor instabiliteit. Volgens onze parlementaire traditie moet de grootste partij het voortouw nemen om een kabinet te vormen.
Om twee redenen is dat van belang: ten eerste beschikt de grootste partij over een aanzienlijk aantal zetels en ten tweede vertolkt de grootste partij de wil van een groot deel van het volk. Niet voor niets maakt het volk bij de verkiezingen een bepaalde partij de grootste. Overigens heeft links nu geen meerderheid in het parlement. En de rechtse meerderheid heeft zichzelf geblokkeerd door de op een na grootste partij uit te sluiten.
Schriftelijke banvloek op PVV op den duur contraproductief
De burgemeester van Rotterdam, Ahmed Aboutaleb (PvdA), durfde de stelling te verdedigen dat er ook met de PVV moet worden onderhandeld. Inmiddels hebben door CDA en VVD een schriftelijke banvloek over de PVV uitgesproken. Deze banvloek is op den duur contraproductief.
Door te onderhandelen, kunnen de partijen gemotiveerd en beargumenteerd aan kiezers uitleggen waarom ze niet met een bepaalde partij kunnen regeren. Zo weten we nu waarom D66 niet met GroenLinks kan regeren. Eenzelfde proces had zich kunnen voltrekken met de PVV.
De partijen die de PVV hebben uitgesloten, hebben nu de dure plicht rechtsom of linksom een kabinet te vormen.