Historicus Geerten Waling reist deze zomer voor elsevier.nl door de Verenigde Staten, op zoek naar de ziel van de Amerikaanse democratie.
In democratische samenlevingen wordt de verbeeldingskracht van de mensen kleiner wanneer zij aan zichzelf denken en wordt zij oneindig groot wanneer zij aan de staat denken. Dat leidt ertoe dat dezelfde mensen die klein leven in minuscule woningen, dikwijls reusachtige visioenen krijgen als het gaat om publieke monumenten.’ – Alexis de Tocqueville, Over de democratie in Amerika (1835-1840).
Glooiende heuvels vol gras, stoïcijnse koeien. Van het landschap van Kansas moet men geen spektakel verwachten, van zijn bevolking evenmin. Het absolute midden van de Verenigde Staten is een uitgestorven gebied: nog geen drie miljoen zielen op 212 duizend vierkante kilometer. De hoofdstad is Topeka – nee, ik had er ook nog nooit van gehoord. Toch stuitte ik er op het meest indrukwekkende state capitol van het land.
Topeka, een gezapig stadje
Geerten Waling over vuurwapens in Amerika: een vreedzaam land vol geweld
De koperen koepel van het Kansas Statehouse – vijf meter hoger dan het United States Capitol in Washington – staat in groot contrast tot het gezapige stadje. De indrukwekkende hallen en gangen vol muurschilderingen en koperwerk, die doen denken aan het Paleis op de Dam en de Sint-Pieter, zijn onlangs voor 332 miljoen dollar gerenoveerd. Ik word er rondgeleid door Jeff Miller, een jonge wetenschapper uit Topeka die als politieke junkie vaak het Statehouse bezoekt. Trots neemt hij me mee naar binnen in deze politieke tempel, die tussen 1866 en 1903 is gebouwd om de drie overheidstakken van de jonge staat Kansas te huisvesten: het Hooggerechtshof, het kantoor van de gouverneur en de twee kamers van het parlement.
Het gebouw is gratis publiek toegankelijk, zoals dat hoort in een democratie. Terwijl we in de lege parlementszaal staan, vertelt Jeff, met zijn sterke Kansas accent, dat de beide kamers alleen in sessie zijn van januari tot mei. De rest van het jaar vervolgen de afgevaardigden hun gewone carrière, terwijl de gouverneur bestuurt. Dat kan gemakkelijk: het meeste beleid wordt gemaakt in de gemeenten en counties, en in Washington D.C. Voor zo’n bescheiden taakopvatting heeft Kansas een behoorlijk megalomaan bestuurscentrum gebouwd.
Wie 296 huiveringwekkende treden beklimt naar de top van de koepel, treft daar het standbeeld van een indiaan. Die richt zijn pijl en boog op de Noorderster, waarmee hij het staatsmotto onderstreept: naar de sterren, door moeilijkheden. Hoe toepasselijk: Kansas ontstond uit twee bloedige strijdperken. Allereerst was er de strijd tegen de indianenstammen, die nu lijkt bedekt met de mantel der liefde. Opperhoofden wonen tegenwoordig de officiële bijeenkomsten bij in het Statehouse en geven de gouverneur dure wollen kleden als blijk van hun goede wil. In reservaten houden de stammen zo goed en zo kwaad als het gaat hun identiteit in stand, met eigen wetten en verkeersregels, maar gaan vaak ten onder aan alcohol en drugs – of worden weggelokt door gratis hoger onderwijs en carrièrekansen.
Bleeding Kansas
Het tweede conflict was de ruzie om het gebied in 1854, toen de Amerikaanse overheid de frontier weer een stukje opschoof. Bewoners van buurstaat Missouri wilden het nieuwe land graag omvormen tot een slavernijeconomie, maar free staters uit de noordelijke staten wilden er juist een slaafvrije staat van maken. In hun compromisloosheid staken zij elkaar naar de troon met grove moordpartijen. Het geweld, herdacht als Bleeding Kansas, drong door tot in Washington, waar de Republikein Charles Sumner in de Senaat een gepassioneerde toespraak hield tegen slavernij, ‘the crime against Kansas’. De zuidelijke Democraat Preston Brooks ontstak in woede en sloeg zijn opponent halfdood.
Uiteindelijk verloren deze Democraten en trad Kansas in 1861 – terwijl de echte Burgeroorlog losbarstte – tot de Unie toe als een vrije staat. Het opmerkelijke Statehouse in Topeka moet dan ook begrepen worden als een groots publiek monument voor deze heftige geschiedenis.