Zoeken naar de ziel van de Amerikaanse democratie

 

‘Het beeld dat de Amerikaanse samenleving biedt is, als ik mij zo mag uitdrukken, bedekt met een democratisch laagje, waaronder men van tijd tot tijd de oude kleuren van de aristocratie ziet doorschemeren.’

In 1831 reisde een jonge Fransman negen maanden lang door Amerika, dat toen nog slechts twee generaties bestond. Na de veelbelovende Onafhankelijkheidsverklaring van 1776 hadden de founding fathers een republiek opgetuigd die democratischer was dan welk land dan ook. In elk geval op papier: all men are created equal.

De jongeman was Alexis de Tocqueville, een Franse aristocraat die niettemin doorhad dat Europa in zijn tijd niets minder dan een ‘democratische revolutie’ onderging. Gefascineerd door de almaar toenemende ‘politieke gelijkheid’, nam hij de boot naar Amerika. Hoe deden ze dat daar eigenlijk, zo’n democratie? En was daar niet ook sprake van een aristocratie? Zijn bevindingen noteerde Tocqueville in twee boekdelen Over de democratie in Amerika, waaruit bovenstaand citaat afkomstig is.

Deze zomer, in het jaar van misschien wel de meest ontregelende verkiezingsstrijd ooit, reis ik met een vergelijkbare missie door de Verenigde Staten. Ik wil de democratische cultuur, die bij de Amerikanen is ingebakken maar die ook ongelofelijk problematisch lijkt, beter begrijpen. Dit tegenstrijdige land – dat op de keper beschouwd het enige geslaagde Europese project is – kan ons, net als in de tijd van Tocqueville, een spiegel voorhouden.

Boston

Mijn reis begint in Boston, Massachusetts. Want niet in ‘D.C.’, maar in deze oude havenstad staat de wieg van de Amerikaanse democratie. Hier begon rond 1770 de Amerikaanse Revolutie, met de protesten tegen de belastingen die de Engelse koning oplegde aan de kolonisten. Opstandelingen kieperden drie scheepsladingen Engelse thee in het water – want erger kun je Britten niet kwetsen. Een groot politiek avontuur brak aan, wellicht het grootste uit de westerse geschiedenis. Na de onafhankelijkheid schreef ‘Bostonian’ John Adams voor Massachusetts de allereerste Grondwet (1780), tot op heden de oudste functionerende Grondwet ter wereld, die diende als blauwdruk voor de federale constitutie.

Wie de metropool nu bezoekt, moet goed zoeken naar dat opstandige havenstadje van de achttiende eeuw. De spaarzame monumentale gebouwen, die door de ware patriot stuk voor stuk worden bewonderd via de toeristische Freedom Trail, verdrinken in een skyline van moderne torenflats.

Mausoleum

Op de punt van Boston harbor schittert een modernistisch blok beton. Je denkt tegen het mausoleum van een socialistische dictator te zijn aangelopen – en eigenlijk zit je er dan niet ver naast. We spreken hier over de JFK Presidential Library & Museum, waarin het archief is ondergebracht van John Fitzgerald Kennedy. Tevens biedt het gebouw ruimte aan een hagiografisch museum voor de vermoorde president uit Massachusetts.

De kritiekloze en pompeuze tentoonstelling in de bunker verraadt de solide propagandamachine van de machtsbeluste familie Kennedy. Net zo geraffineerd als de Clintons, en veel handiger dan de Bush-dynastie, heeft zij zwarte bladzijden hagelwit weten te gummen en vestigt zij zich rotsvast op een fundament van hele leugens en halve waarheden. Of het nu gaat om het drugsgebruik van John (‘Jack’), om de obscure dood van een maîtresse door drunk driving van Edward (‘Ted’), om de woede-uitbarstingen van Robert (‘Bobby’) – om nog maar te zwijgen over de schimmige omgang van de broertjes met de labiele Marilyn Monroe – de heiligheid van de Kennedy’s houdt immer stand.

Als de bezoeker van het JFK-museum niet zo ver durft te gaan om te veronderstellen dat een vroegtijdige liquidatie (zoals John F. en zijn broer Robert overkwam) het beste is wat een machtspoliticus zich kan wensen – dan toch mogen we concluderen dat ook the land of the free zich (vooralsnog) bepaald niet heeft ontdaan van de ‘oude kleuren’ van de aristocratie.