Het referendum is achter de rug. De politieke werkelijkheid is soms zo onveranderlijk als een rotsblok. Maar ook een rotsblok rust op een ondergrond en als er een aardbeving komt, blijft van het rotsblok niets over.
Toch herhalen zich de rituelen. De eurocraten laten vanuit Brussel weten dat ze de uitslag van het referendum betreuren en dat ze teleurgesteld zijn. In gewonemensentaal betekent dat ze de mening van de Nederlandse kiezers totaal onbelangrijk vinden. Het project met Oekraïne gaat door. Het federale Europa is niet geïnteresseerd in de mening van Nederland, niets meer dan een deelstaatje.
Spelregels
De uitvinder van het referendum, Democraten 66 (D66), twijfelt nu aan het nut van dit democratische instrument en herhaalde daarom dat bijna 70 procent niet heeft gestemd. Wat dat betekent voor de democratie is een lastige vraag.
Politiek kan niet om enorm anti-referendum-kamp heen
Lees verder >
De democratie bestaat voornamelijk uit spelregels voor het grote spel, namelijk de verkiezingen, waarbij de wil van de meerderheid van de stemgerechtigden wordt vastgesteld. De spelregels bepaalden dat wanneer 30 procent van de stemgerechtigden komt opdagen, de uitslag van het referendum als geldig wordt beschouwd. En de uitslag van een referendum zegt iets over de mening van een meerderheid. Volgens deze regels heeft een verpletterende meerderheid nee gezegd tegen het associatieverdrag met Oekraïne.
Mopperen
Nee is nee volgens de regels van een referendum. Ik wil niet speculeren, maar het is zeer de vraag of de uitslag anders zou zijn geweest wanneer meer burgers waren gaan stemmen. Bovendien mogen stemgerechtigden die niet aan het referendum hebben deelgenomen, niet mopperen. Wie niet meedoet aan het spel van de democratie, plaatst zich buiten het spel.
Daarom moet iedereen gewoon gaan stemmen. Het is de eerste keer dat ik meemaak dat in Nederland politici en opiniemakers twijfelen aan de democratie als zodanig. En het betreft hier geen Wilders-aanhangers.
Onbegrijpelijk
Het verpletterende nee moet nu worden geduid. Dat lijkt me niet zo moeilijk. De burgers wantrouwen de regering en vooral de eurocraten in Brussel. Niet onbegrijpelijk: in de voorbije jaren werden landen tot de EU toegelaten die daar nog niet klaar voor waren.
Ontnuchterend: referenda worden in EU vaak genegeerd
Lees het commentaar van Jelte Wiersma >
Bovendien is het debacle met Griekenland nog niet vergeten; dat kostte veel geld. En dat veroorzaakt onzekerheid bij de gemiddelde burger. Bovendien denken velen dat Brusselse bestuurders en politici meer belangstelling hebben voor hun eigen projecten dat voor de mening van de burgers.
Onbeheersbaar
Het Europese project leidde tot drie grote crises: de eurocrisis, de migratiecrisis en de veiligheidscrisis. Brusselse politici bleken niet in staat om deze problemen structureel aan te pakken. De grenzen staan wijd open, Griekenland wankelt nog steeds en terroristen kunnen ongehinderd door Europa reizen. De gemiddelde burger heeft het gevoel dat de zaken uit de hand dreigen te lopen. Het is onbeheersbaar. Daardoor ontstaat wantrouwen.
Het democratische tekort binnen de federale constructie van de EU en vooral de kring van de EU-politici is zichtbaarder dan ooit. Alleen Guy Verhofstadt deed verstandige uitspraken over de uitslag van het referendum in Nederland: hij wil dat de EU-politici meer naar burgers gaan luisteren.
Soevereiniteit
Voor de rest hoorden we niets serieus uit Brussel. Ze negeren simpelweg de uitslag van het referendum, omdat 27 andere landen het verdrag goedkeurden. Maar de EU-vertegenwoordigers waren in Kiev tijdens de demonstratie tegen de zittende pro-Russische president. Zij hebben zich per ongeluk verbonden met de burgeroorlog in Oekraïne. Dat wordt weleens vergeten.
Deelstaat Nederland heeft de federale regering van Europa een waarschuwing gegeven. Andere deelstaten kunnen dat ook doen, en wanneer Brussel dergelijke waarschuwingen niet serieus neemt, zouden sommige volkeren hun soevereiniteit kunnen terugvragen. Brussel moet de waarschuwingen dus niet in de wind slaan, na de ‘Arabische lente’ verlangt niemand naar een ‘Europese lente’.
Hervorming
De democratie in Nederland wordt niet langer beheerst door politieke partijen, want daartoe hoorden de initiatiefnemers van dit referendum niet. Het zijn bewegingen buiten de politiek die het gesloten politiek systeem willen openbreken. Nadat kerken, vakbonden en andere instanties naar de marges zijn verdrongen, ontstaan nieuwe bewegingen die de heersende klasse uitdagen. Thierry Baudet, een van de initiatoren van het referendum, noemde het de democratische revolutie. In werkelijkheid is dit een democratische hervorming.
De heersende partijen waren niet verrast, maar voelden zich machteloos tijdens de debatten en bij de bekendmaking van de uitslag van het referendum. Zo werkt de democratie: machtigen worden machteloos en de machtelozen worden machtig. Het is een zege en ook een gevaar voor de democratie.
De meerderheid heeft haar diepe wantrouwen uitgesproken in het federale Europa. Het was een verpletterend nee.