Oud-president Barack Obama kwam met het toverwoord change aan de macht. Acht jaar geleden kon niemand vermoeden dat de echte verandering niet met Obama maar met diens opvolger zou tot stand komen, schrijft Afshin Ellian.
Er is iets fundamenteels aan het veranderen. Hier wil ik niet beweren dat deze verandering geen negatieve gevolgen kunnen hebben voor de westerse beschaving. Evenmin wil ik een apocalyptische analyse tentoonspreiden. Maar wat is er precies aan het veranderen?
Internationaal recht in plaats van de wreedheden van WOII
In 1945, op de ruïnes van de Tweede Wereldoorlog, verscheen een absoluut en alomvattend beginsel dat de uiterste grenzen van politieke en morele handelingen markeerde voor het Westen en niet voor andere volkeren. Het internationalisme met een zekere mate van altruïsme, de onderwerping van de macht aan het autonome domein van het internationaal recht, de relativering van de soevereiniteit.
Deze beginselen vragen om enige mate van zelfopoffering ten voordele van de ander in naam van menselijkheid. Deze beginselen kunnen nooit vanzelf tot een absolute begrenzing van politiek leiden. Maar ze werden in stand gehouden door herinneringen aan de verschrikkelijke wreedheden en misdaden die gedurende de Tweede Wereldoorlog zijn begaan. Om de totalitaire verleiding en het verlangen naar wreedheid te beheersen, moest er continu herinnerd worden aan de oorlog en de daaruit voortvloeiende beginselen.
Het doorbreken van de drie-eenheid is heiligschennis
In het tweede decennium van de eenentwintigste eeuw willen veel politici de drie beginselen van internationalisme/altruïsme, internationaal recht en relativering van soevereiniteit doorbreken. Dit is voor velen, vooral in de media, heiligschennis.
Maar het heilige dreef voornamelijk op angst. Die angst is weg. Het heilige moet nu concurreren met andere beginselen en argumenten. Vergeef mij voor deze abstractie, het is een beroepsdeformatie. Nu zal ik het concreet maken.
Eigen volk eerst is in het licht van het heilige niet mogelijk, maar daar denkt de nieuwe Amerikaanse president anders over: ‘The establishment protected itself, but not the citizens of our country. Their victories have not been your victories. Their triumphs have not been your triumphs. From this day forward, it’s going to be only America first, America first.’
De kern van het beleid van de Amerikaanse regering wordt nu gevormd door America first, eigen volk eerst!
Niet langer de heilige taak om Europa te beschermen
Politiek draait om een bepaald volk. In zijn inaugurele rede benadrukte president Donald J. Trump dat al zijn beslissingen en handelingen ten dienste van het Amerikaanse volk zullen staan. Het zijn voor hem de vergeten mannen en vrouwen van Amerika. Hier begint de politiek als een strijd: het Amerikaanse volk bestaat niet alleen uit de vergeten mannen en vrouwen. Miljoenen Amerikanen hebben niet op Trump gestemd, maar op zijn opponent.
De Amerikaanse president is vastbesloten om het protectionisme te bevorderen: ‘Protection will lead to great prosperity and strength. I will fight for you with every breath in my body, and I will never ever let you down. America will start winning again, winning like never before.’
Is dat het einde van de transatlantische broederschap? Nog niet. Maar Trump wil kennelijk geen bondgenootschap in naam van menselijkheid, maar op basis van gelijkwaardigheid en wederkerigheid: Amerika heeft niet de heilige taak Europa te beschermen ten koste van zijn eigen geluk: ‘Buy American and hire American!’
Geen regime changes meer
President Trump is consequent. Amerika bemoeit zich niet meer met andere landen. Geen regime changes meer: ‘We do not seek to impose our way of life on anyone, but rather to let it shine as an example. We will shine for everyone to follow.’
Natuurlijk geldt hier een uitzondering voor regimes die de Amerikaanse belangen of veiligheid schaden. Maar de Amerikaanse regering wil de last van de menselijkheid niet langer dragen: dus niet de middenklasse van China, niet de wederopbouw van Afghanistan, niet de vrede in Jemen, niet de welvaart in Europa, niet de aidsbestrijding in Afrika – eerst de belangen van het Amerikaanse volk.
De vraag is natuurlijk wat er gaat gebeuren wanneer ook andere volkeren, of bondgenoten zo gaan denken. Populisme, protectionisme en patriottisme. De drie p’s die ooit kunnen ontsporen. Niet zelden in de geschiedenis leidde dat tot conflicten. Maar die conflicten hoeven niet noodzakelijkerwijs gewelddadig worden uitgevochten. Daarom is juist in deze tijd het behoud van de basisregels van diplomatie en het internationaal recht van belang voor vreedzame conflictbeslechting.
Met president Trump zal dus iets fundamenteels veranderen in het Westen. Diplomatieke terughoudendheid en een constructieve dialoog achter schermen met Amerika bieden verstandiger opties dan ongeduld en emotionele reacties.
We leven in een tijd van metamorfose, de tijd van de eenentwintigste eeuw.