Is alles nog steeds de schuld van het kapitaal?

24 januari 2021Leestijd: 4 minuten
Uitgesteld PvdA-congres met Liliane Ploumen. Foto: ANP

Toen het echte socialisme nog bestond, was alles wat er misging in de wereld de Schuld van het Kapitaal, schrijft Philip van Tijn. Is dat hetzelfde als wat de nieuwe lijsttrekker Lilianne Ploumen van de Partij van de Arbeid bedoelt met ‘een systeem dat door rechts is bedacht’?

‘Voor veel Nederlanders voelt het alsof ze minder zijn dan een ander. Omdat ze niet gehoord worden, machteloos in een hoek worden gedrukt, achterna gejaagd door de overheid. Zoals is gebeurd bij de toeslagenaffaire. Als gevolg van een systeem dat door rechts is bedacht.’ Met deze zinnen zette Lilianne Ploumen de toon op het digitale verkiezingscongres van de PvdA in Meppel, afgelopen zaterdag.

Philip van Tijn

Philip van Tijn is bestuurder, toezichthouder en adviseur. Hij schrijft wekelijks een blog over de actualiteit.

Toen het echte socialisme nog bestond, was alles wat er misging in de wereld de Schuld van het Kapitaal. Die gedachte was niet helemaal onjuist in de tijd dat het kapitaal allesoverheersend was en weinig tegenspel kreeg. In 1967, toen vier kabinetten-Drees alweer tien jaar achter ons lagen, schreef Michel van der Plas, schrijver, dichter en redacteur van Elseviers Weekblad, de parodie De schuld van het kapitaal. Het werd, gezongen door Leen Jongewaard, een hit, met het refrein Mensen, noem elkaar geen mietje / Eenmaal zing je allemaal, / Allemaal het ouwe liedje: / ’t Is de schuld van ’t kapitaal.

Alle regeringspartijen zijn in ons coalitieland altijd medeschuldig

Met Drees begon ook het tijdperk van kabinetten waarin de PvdA een prominente rol speelde. Soms was die partij afwezig, maar dat geldt ook voor de VVD, het CDA en andere partijen. Nederlandse kabinetten worden in ons veelpartijenstelsel gekenmerkt door coalitievorming, ofwel gedeelde politieke verantwoordelijkheid. Wie wanneer waarvoor verantwoordelijk is geweest, is vaak een onontwarbare kluwen, maar altijd geldt de collectieve verantwoordelijkheid van een kabinet!

Ik weet niet precies wat de nieuwe PvdA-leider bedoelt met het ‘systeem’ dat door rechts is bedacht – het systeem van de toeslagen of het systeem van de harde fraudevervolging – maar ik weet wel dat de PvdA aan beide medeschuldig is. De affaire dateert van 2013, tijdens het kabinet-Rutte II, ook wel bekend als het kabinet Rutte-Asscher (2013-2017). Maar als je teruggaat naar de oorsprong van wat inmiddels het kapitalisme 2.0 of het neoliberalisme is gaan heten, dan kom je terecht bij Lubbers III (1989-1994), waarin linkse PvdA-kanonnen als Jan Pronk, Jo Ritzen en Hedy d’Ancona zaten (en Hans Alders aan Milieubeheer deed, wat hem later nog goed van pas kwam aan al die Alders-Tafels). Van de 28 jaar tussen 1989 en 2017 heeft de PvdA 21 jaar deel uitgemaakt van de regering.

De ene boezem is de andere niet

Niet alleen medeverantwoordelijk, maar meer dan dat, want vice-premier Lodewijk Asscher was minister van Sociale Zaken. Maar Asscher kon rekenen op warme woorden van zijn opvolgster als PvdA-leider. ‘Echte verantwoordelijkheid nemen is een zeldzaamheid in de politiek. Dus toen ik deze week in de Tweede Kamer tegenover de hoofdrolspelers Rutte en Hoekstra stond, kreeg ik met de minuut meer respect voor Lodewijk.’ Was er bij Rutte en Hoekstra sprake van ‘smoezen’, bij Lodewijk was ‘de hand in eigen boezem oprecht geweest’. Door Ploumens woorden word ik toch wel erg nieuwsgierig naar de verschillen in boezem van Asscher en Rutte!

Een beetje onhandig was het duidelijke gebrek aan coördinatie met de partijvoorzitter, Nelleke Vedelaar. Die gaf het partijkader een behoorlijke veeg uit de pan vanwege de motie van wantrouwen tegen diezelfde Lodewijk Asscher, die door 33 procent van de leden werd onderschreven. Dus was het misschien toch niet ‘Lodewijk’ zelf die de ‘echte verantwoordelijkheid’ had genomen, maar hadden de leden dat voor hun Lodewijk gedaan?

Principes kunnen een half uur verschillen

Het brengt de politiek niet dichter bij de mensen, die modieuze kreten, die kreten blijven. Eigen verantwoordelijkheid nemen betekent meestal alles doen om die verantwoordelijkheid op een ander bordje te leggen, in de spiegel kijken staat voor kijken in de lachspiegel en bij de hand in eigen boezem steken wordt die hand in andermans boezem gestoken.

Voor alle duidelijkheid: dit geldt niet alleen voor Ploumen en de PvdA! Het Kamerdebat over de toeslagenaffaire duurde, geloof ik, een half etmaal. In 90 procent van de tijd werden vliegen afgevangen en deuntjes eindeloos herhaald; de principiële kanten kwamen nauwelijks aan bod. Bij het debat over de avondklok – waar de principiële waterscheiding lag tussen 20.30 en 21.00 uur – was het niet anders. Het Amerikaanse tweepartijenstelsel heeft zo zijn bezwaren, maar het onze weer andere.

De ene Maastrichtenaar is de andere niet

In dit weekeinde trok nog een Limburger de aandacht. Naast Lilianne Ploumen was dat Tom Dumoulin, de afgelopen jaren onbetwist de beste wielrenner van ons land, die bekendmaakte een tijdje het fietsen het fietsen te laten. Er was nogal wat gebeurd de laatste jaren, hij had geprobeerd het iedereen naar de zin te maken en nu was het tijd voor reflectie. Bedachtzaam als altijd vertelde hij dit voor de camera, als een wijze genuanceerde man. De wielerwereld kan een harde wereld zijn, maar je zult de Maastrichtenaar niet gauw iemand de schuld horen geven – óók niet het Kapitaal. De ene Maastrichtenaar is de andere niet.