Premier Rutte vond precies de juiste toon op het Correspondents’ Dinner. En zelfs Dolf Jansen, nu eens niet moralistisch, verdient een compliment. Juist in sombere tijden zijn humor en zelfspot onontbeerlijk.
Een unieke gebeurtenis in de vaderlandse geschiedenis: politieke zelfspot op het hoogste niveau. Het Correspondents’ Dinner was een geslaagd experiment. Deze Amerikaanse traditie brengt verkoeling in politieke en journalistieke hardheid.
Natuurlijk kunnen we elkaar eindeloos hel en verdoemenis aanpraten, maar dat is niet gezond. Zelfspot brengt noodzakelijke relativering in de harde realiteit. Niet de werkelijkheid, maar de omgang met de werkelijkheid wordt door zelfspot gerelativeerd.
Premier Mark Rutte (VVD) deed het uitstekend, en ook Dolf Jansen maakte treffende, brede grappen. Zelfspot kan slagen, mits niet eenzijdig. Ik hoop natuurlijk niet dat Dolf na mijn compliment stopt met zijn werk. Geen stille diplomatie dus!
Paradox
Ik hoorde schrijver Adriaan van Dis zeggen dat hij het niet kon zien omdat hij tot de boze, verontwaardigde burgers behoort. Dat is een merkwaardige bewering, Adriaan is allesbehalve een boze burger.
Hij is een meester in het relativeren en maken van grapjes. Het past niet bij Van Dis om zich een ernstige verschijning aan te meten. Als een tv-entertainer is hij zonder twijfel een grote grappenmaker. En een grappenmaker die de politieke relativering niet kan waarderen, vormt volgens de regels van logica een paradox, een schijnbare tegenstelling.
De oude, ernstige, protestante cultuur keurt politieke relativering in de vorm van zelfspot niet goed. De zwartgallige ernst omtrent de werkelijkheid biedt geen ruimte voor zelfrelativering.
Nederlandse cultuur
Het Correspondents’ Dinner was te beschouwen als de zoveelste gebeurtenis die het bereik van een enkele zware protestantse elementen in de Nederlandse cultuur verder inperkt. Om deze stelling kracht bij te zetten, citeer ik uit het Bijbelboek Predikers:
Voor alles wat gebeurt is er een uur,
een tijd voor alles wat er is onder de hemel.
Er is een tijd om te baren
en een tijd om te sterven,
een tijd om te planten
en een tijd om te rooien.
Er is een tijd om te doden
en een tijd om te helen,
een tijd om af te breken
en een tijd om op te bouwen.
Er is een tijd om te huilen
en een tijd om te lachen,
een tijd om te rouwen
en een tijd om te dansen.
Het is een van de prachtigste teksten uit de Bijbel, en gaat over tijd. De tijd is er, omdat wij die ervaren. In de ruimte is er slechts beweging die het begin en het einde van iets markeert. Maar de tijd krijgt betekenis wanneer hij door de mens wordt naverteld.
De gebeurtenissen in het leven van mensen geven tijd zin en betekenis. Wanneer de tijd monotoon wordt, komen we terecht in de zinloosheid. Daarom schrijft de Bijbel in de genoemde verzen over diverse tijden en overgangen.
Gevangen
Wie in een lineaire, onveranderlijke tijd leeft, leeft in dezelfde gebeurtenis. Anders zou je van de ene gebeurtenis naar de andere, van de ene tijd naar de andere gaan. Onze tijd beweegt en wij bewegen mee, opdat wij nooit in een gebeurtenis gevangen zitten: van ernst naar spot, van spot naar zelfspot, en dan weer naar iets anders.
Er werd geklaagd dat de premier Geert Wilders niet noemde. Ik geloof dat Rutte ook de Partij van de Dieren, de ChristenUnie en enkele anderen niet heeft genoemd. En ik heb geen aanwijzing dat Wilders zich tekortgedaan voelt.
Wilders gaf Rutte in het debat zelfs een compliment over het Correspondents’ Dinner. Rutte deed het uitstekend, vond Wilders. De katholieke cultuur in Wilders waardeert humor. Gelukkig maar.
Hoeders
Wat mij opviel, is dat wanneer Dolf Jansen zijn protestantse ernst verwaarloost, hij best leuke grappen kan maken. Niet zelden willen Nederlandse cabaretiers de rol van de dominee overnemen – ze moeten de mensheid redden, ze moeten de mensheid corrigeren, ze moeten politici een moraal leren, ze moeten vluchtelingen redden, ze moeten armen redden, en ze gaan ervan uit dat ze de hoeders van de politici zijn.
Door deze onwaarschijnlijke, zelf opgelegde taken verliezen zij hun autoriteit en worden als grappenmaker noch als moraalridder gezien. Een hofnar bereikt zijn effect wanneer hij iedereen op de hak neemt, dus ook zichzelf.
Grootheidswaanzin
De vraag is of de journalistieke elite over genoeg incasseringsvermogen beschikt om de grappen van politici over henzelf te verdragen. De journalistieke elite heeft lange en gevoelige tenen, zoals ook sommige cabaretiers en journalisten lijden aan morele grootheidswaanzin.
Het Correspondents’ Dinner is geslaagd en voor herhaling vatbaar. Er is immers een tijd voor spot en voor zelfspot.