Koning Willem-Alexander en koningin Máxima bezoeken deze week de Verenigde Staten. Hoogtepunt van hun bezoek: de ontvangst door president Barack Obama, dat maandag plaatshad. Voor het koninklijk paar is het bezoek aan het Witte Huis niet de eerste keer.
De Amerikaanse president Barack Obama is niet alleen staatshoofd van Amerika, maar ook regeringsleider. Des te opmerkelijker dat de drukbezette Obama op 1 juni de tijd neemt om het Nederlandse staatshoofd, koning Willem-Alexander, samen met koningin Máxima te ontvangen.
De belangstelling voor een bezoek aan het Witte Huis is onuitputtelijk. Uit de hele wereld vliegen staatshoofden af en aan. Met het toenemen van het aantal landen in de wereld – in 1970 139 en nu al bijna 200 – is de animo in Washington om voortdurend staatshoofden te ontvangen wat bekoeld. Een monarch maakt er vandaag de dag minder indruk dan enkele decennia geleden, toen het volk de straat op ging om de Nederlandse Koningin te zien.
Koning Willem-Alexander en koningin Máxima brengen een officieel bezoek. Geen staatsbezoek, zoals afgelopen week aan Canada. Het verschil zit ‘m in het ceremonieel en de plichtplegingen: die zijn bij een officieel bezoek tot een minimum beperkt. Niks geen staatsbanket, muzikaal vertoon en tijdrovende beleefdheden. Gewoon, ter zake.
Bevrijding
Net als in Canada zal het koninklijk paar Amerika bedanken voor de bijdrage aan de bevrijding van Nederland zeventig jaar geleden. Daarnaast draait het om de economische samenwerking: Amerika is de grootste investeerder in Nederland en Nederland de derde investeerder in Amerika. Minister van Volksgezondheid Edith Schippers (VVD) leidt een missie van Nederlandse bedrijven op gebieden als gezondheid, voeding en agribusiness.
Het Witte Huis mogen bezoeken, blijft een eer. ‘Ik kan mij geen vriendschappelijker gebaar jegens ons land indenken, een symbolisch teken van de vriendschap tussen onze beide naties,’ zei Juliana in 1952 over de uitnodiging van president Harry Truman om op het vernieuwde Witte Huis ‘te vertoeven’.
Wilhelmina, Juliana en Beatrix bezochten de ambtswoning van de Amerikaanse president allemaal. Willem-Alexander en Máxima waren er zelf trouwens eerder ook al een keer, op 11 september 2009. Ze hadden er een afspraak met Michelle Obama, toen de president onverwacht ook even aanschoof.Dat het koninklijk paar er zo snel opnieuw op bezoek is, duidt erop dat Nederland nog altijd meetelt in Amerika.
Nederland was in 1782 na Frankrijk het tweede land dat de Noord-Amerikaanse staten als zelfstandige natie erkende. Echt innig werden de banden tijdens de Tweede Wereldoorlog. President Franklin Delano Roosevelt en zijn vrouw Eleanor hadden speciale belangstelling voor Nederland, waar de wortels van de Roosevelts lagen. Prinses Juliana, die in Canada de oorlogsjaren doorbracht, logeerde geregeld bij hen.
Ook Wilhelmina, die in die jaren de grote oversteek waagde, was een graag geziene gast op het Witte Huis en in Hyde Park, het buitenverblijf van de Roosevelts in de staat New York. Roosevelt werd zelfs peetoom van de in 1943 in Canada geboren prinses Margriet.
Zwaaien
De oorlog had een einde gemaakt aan het isolationisme van de Amerikanen. Toen koningin Juliana en prins Bernhard in 1952 op staatsbezoek naar Amerika kwamen, stonden negentien muziekkorpsen paraat. Duizenden stonden langs de weg te zwaaien. Warenhuizen adverteerden in de lokale kranten om de Koningin te verwelkomen en her en der in Washington werd de witte anjer gedragen – het handelsmerk van Bernhard.
Dit staatsbezoek is legendarisch vanwege Juliana’s pacifistisch getinte toespraken, waarover voorafgaand aan de reis in de regering flink was geruzied. De Koningin had eigen teksten voor haar Amerikaanse redes geschreven en wilde niets weten van de concepten van het ministerie van Buitenlandse Zaken.
Juliana dreigde de verantwoordelijk minister Dirk Stikker dat ze anders thuis zou blijven. Die vond haar visie op de wereldvrede niet stroken met de Nederlandse positie in de NAVO. ‘Ik ben niet bereid redevoeringen te houden in de trant van: het bier is weer best,’ bitste Juliana richting Stikker, voormalig president-directeur van bierbrouwer Heineken.
Juliana hield haar vredestoespraken tot afgrijzen van de minister en van Bernhard, maar het Amerikaanse publiek reageerde enthousiast. ‘In al de koninklijke redevoeringen was kennelijk een jonge, bewogen vrouw aan het woord, die niet een door ambtenaren gemaakte tekst voorlas, zoals koningin Elizabeth van Engeland kort tevoren had gedaan,’ blikte J.L. Heldring, destijds medewerker van Buitenlandse Zaken, later terug.
Optimisme
De betovering die Juliana teweegbracht, herhaalde zich in 1959 toen prinses Beatrix Amerika bezocht. Vanwege haar gegiechel op een persconferentie concludeerde The New York Times dat het meisje in de 21-jarige prinses naar boven was gekomen. De Eisenhowers ontvingen Beatrix voor een lunch op het Witte Huis.
Achteraf waren het de jaren van optimisme. Daarna verzakelijken de verhoudingen. Nederland worstelt met zijn koloniaal verleden en wil na Indonesië niet ook Nieuw-Guinea opgeven. Minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns weigert te luisteren naar de Amerikanen, die inmiddels een positie op het wereldtoneel hebben en geen gedonder willen in Azië – waar ze ook al problemen beginnen te krijgen met Vietnam.
Prins Bernhard vond dat Nederland Nieuw-Guinea moest loslaten en bezoekt in 1961 en 1962 het Witte Huis om president John F. Kennedy ertoe te bewegen de Nederlandse regering tot inkeer te brengen. Dat lukt: Nederland moet zijn laatste stukje bezit in Azië opgeven.
Politieker zou een bezoek van een Oranje aan het Witte Huis nooit meer worden. Staatsbezoeken verliezen hun allure. Geklaag over de geringe publiciteit thuis is bijna een ritueel. Maar dat is omgekeerd niet anders. Als in 1986 Ramaswamy Venkataraman, president van de grootste democratie ter wereld, India, Nederland bezoekt, maakt geen enkel Nederlands medium daar melding van.
Praktisch
In Amerika had president Jimmy Carter alle vertoon rond bezoeken van staatshoofden geschrapt. Die van Zuid-Amerika ontving hij heel praktisch, maar weinig eervol, tegelijk.
Maar toen Beatrix en prins Claus in 1982 hun opwachting maakten aan Pennsylvania Avenue 1600 was Ronald Reagan president en de aankleding weer feestelijk. ‘De wijn fonkelde in de bolling der glazen,’ beschreef correspondent Haye Thomas het tafereel op het gazon van het Witte Huis. Maar een Hollands avondje, zoals dertig jaar eerder, zat er in 1982 niet meer in.
Dit staatsbezoek stond in het teken van het groeiende antiamerikanisme en ‘Hollanditis’: Nederland weigerde om te voldoen aan het verzoek van de Amerikanen om raketten te plaatsen en de Amerikanen vreesden dat deze ‘Hollandse ziekte’ heel Europa zou besmetten. Omgekeerd werd in Amerika doodgemoedereerd gesproken over mogelijke nucleaire botsingen in Europa. Tot overmaat van ramp had de actiegroep Onkruit de miniatuur van het Witte Huis in Madurodam vernietigd.
‘Wij allen moeten de kernbewapening beperken,’ zei Beatrix voor haar vertrek naar de Verenigde Staten in een gezamenlijk interview aan Newsweek en Elseviers Magazine en ze herhaalde dat in het Congres. Maar de meeste indruk maakte ze tijdens een persconferentie, waar ze de media om haar vingers wond.
Beatrix is nog eens op het Witte Huis geweest. In 1995 dronken zij en Claus er thee met de Clintons. Mocht ze al politieke boodschappen hebben gehad, dan waren die vanwege het einde van de Koude Oorlog van minder zware aard dan dertien jaar eerder.
Contacten onderhouden en zakendoen is nu het adagium. Ook voor koning Willem-Alexander. Niet voor niets zorgde hij ervoor dat Amerikaanse journalisten voorafgaand aan het bezoek aan de Verenigde Staten een kijkje konden nemen bij bedrijven die meegaan. Nederland verkopen. Stiekem draaide het er altijd om, alleen doet niemand er meer moeilijk over.
Elsevier nummer 22, 30 mei 2015