In 1995 vertrok Sandra Roelofs (46) vol idealen met haar man naar diens land Georgië. Ze werd first lady. Nu zit ze thuis bij haar ouders, alsof het allemaal nooit is gebeurd. ‘Ik moet wachten tot het beter wordt’
Sandra Roelofs, voormalige first lady van Georgië, trekt een zware lichtblauwe koffer achter zich aan, het platform van station Veenendaal op. ‘Ik ben net vergeten uit te checken,’ zegt ze een beetje bezorgd. Tijdens een vakantie in Georgië vloog ze op en neer voor een afspraak op een school.
Na ons gesprek gaat ze per trein terug naar haar ouders in Terneuzen, waar ze met haar jongste zoon Nikoloz van 9 alweer een klein jaar woont. Heel iets anders dan de zilverkleurige Audi A6 met leren bekleding die ze in Georgië had.
Ze merkt het op, maar zonder een spoor van teleurstelling. Het kan haar duidelijk niet veel schelen of ze nou met een mooie auto reist of per openbaar vervoer. Zij woont in Zeeland bij haar ouders en haar man Mikheil Saakasjvili, voormalig president van Georgië, sinds kort in Kiev, waar hij Oekraïne adviseert.
Mooie plannen
Roelofs blijft in Terneuzen, waar hun zoon op school zit; dezelfde basisschool die zij ooit bezocht. De oudste zoon, Eduard, studeert natuurkunde in de Verenigde Staten. In de documentaire Stand by your president, die op 5 maart in roulatie gaat, volgen we Roelofs tijdens haar laatste jaar als first lady.
Ze leerden elkaar kennen in Straatsburg, in 1993. In 1995 ging het paar in Georgië wonen, vol mooie plannen. Roelofs is echt een idealist, haar autobiografie uit 2005 heet De first lady van Georgië. Het verhaal van een idealiste.
Idealistisch blijft ze, al heeft ze wel wat klappen opgelopen. ‘Ik dacht dat het alleen maar goed was, dat het prachtig en idealistisch was dat iemand zijn land zo wil opbouwen. Dat dacht ik in het begin. Maar als gezin moet je een heel hoge prijs betalen. Ik val hem niet af, zo ben ik niet.
‘We zijn er samen aan begonnen, en onze idealen vandaag de dag zijn uiteenlopend, maar ons ideaal voor Georgië is hetzelfde. Ik hoop van harte dat hij nog iets voor zijn land kan betekenen en dat ik dan aan zijn zijde kan staan. Zo idealistisch ben ik nog steeds.’
Gelukkige jaren
De jaren van 2004 tot 2008 (het jaar dat Georgië een vijfdaagse oorlog tegen het rebellerende Zuid-Ossetië voerde en de neergang van Saakasjvili begon) waren haar gelukkigste. ‘Dat was een heel fijne tijd, van opbouw, optimisme.’
Saakasjvili wierp zich zelfs op als bouwmeester en stampte bijzondere nieuwbouw uit de grond, zoals een universiteit met een reuzenrad helemaal bovenin. Zo moest duidelijk worden hoe modern Georgië was geworden. Na zijn vertrek in 2013 stopten deze ontwikkelingen en de nieuwe gebouwen – soms niet af, soms nooit gebruikt of bewoond – beginnen te verloederen.
Voor Roelofs was het belangrijk háár kant van het verhaal te laten zien: vooral haar inzet om allerlei organisaties op te zetten die van Georgië een beter land zouden maken. Zoals haar ‘derde kindje’, het klassieke-muziekstation Muza, dat uiteindelijk na zes jaar tot haar enorme teleurstelling ten onder ging.
Harde politicus
Zo is de documentaire, misschien onbedoeld, de weergave geworden van een treurige geschiedenis, waarin je ziet hoe de energieke president met zijn moderne opvattingen, Amerikaans beïnvloed, vol ideeën over democratie en een betrouwbare rechtsstaat, te veel te snel wilde. Zijn haast deed hem uiteindelijk struikelen. ‘Altijd haast, alsof iemand achter hem aan zat,’ zegt zijn vrouw.
Je ziet ook hoe de opvattingen van de president en zijn vrouw uit elkaar gaan lopen. Hij is de harde politicus pur sang; zij ziet de menselijke kant, de gevolgen van zijn beleid. Wat is hij voor man? ‘Hij heeft een heel goed hart. Patriottisch.’
In de film vraagt Roelofs zich af of het moderne Westen en de Georgische ziel wel met elkaar zijn te verenigen. Ze geeft een voorbeeld.
Anoniem dak
‘In Nederland heb je een anoniem dak boven je hoofd. Je kunt je verzekeren tegen van alles en als er iets gebeurt, krijg je uitgekeerd. Toen een familielid van een van mijn lijfwachten overleed, legden alle vrienden geld op tafel. Zelfs wanneer een patiënt in een ziekenhuis zijn rekening niet kan betalen, leggen de verpleegsters geld neer. Dat geeft een gevoel van saamhorigheid, maar je bent ook van elkaar afhankelijk. Het is een land dat je pakt, er is daar iets wat wij missen. Bij een begrafenis zitten mensen drie dagen samen bij de overledene, en dan komen alle kennissen en vrienden langs. Gedeelde smart, dat is mooi. Hier is het koffie en een broodje en dan ben je weer alleen.’
Meisjesachtig
Roelofs, zwarte broek, truitje met panterprint, heeft mooi dik haar dat aan de onderkant omhoog krult en lichtgroene ogen. Ze is geen Imelda Marcos; het presidentiële vertoon van destijds zei haar niets en ze probeerde het zoveel mogelijk te ontlopen.
Zelfs toen ze first lady was, een term die ze gebruikt alsof het echt een baan is, wilde ze niet in het presidentiële paleis wonen, maar in het gezinsappartement in Tbilisi. Ze is bescheiden, meisjesachtig, praat zacht.
Saakasjvili, verkozen in 2004, verloor in 2012 de verkiezingen en werd later beschuldigd van machtsmisbruik. Hij moest in 2013 zijn land verlaten, ging in zelfverkozen ballingschap naar de Verenigde Staten en adviseert nu Oekraïne op het moeizame pad naar een open democratie. Oekraïne wil zich deels net zo graag van de Russische invloedssfeer losmaken als Georgië destijds. Alleen gaat het er daar heel wat bloediger aan toe.
Afrika
Roelofs groeide op in een katholiek gezin. ‘We hadden veel familieleden die in de missie zaten, tantes die zustertjes waren in Afrika, een heeroom die in Ghana werkte.’
Van jongs af aan wilde ze de wereld beter maken en had ze speciale belangstelling voor Afrika. Ze had als meisje van 9, 10 een kamertje gewijd aan de Derde Wereld, waar ze plaatjes van Afrika ophing uit het wereldtijdschrift Samsam. Ze bracht brieven rond voor haar vader, op het fietsje door Terneuzen, kreeg het geld dat hij anders aan postzegels had uitgegeven en spaarde dat tot ze genoeg had om aan een goed doel te schenken.
Laatst nog schoot even de wens door haar hoofd om in Afrika te gaan helpen tegen ebola, maar met een zoontje van 9 doe je zoiets niet.
Heksenjacht
Roelofs komt zo vaak ze kan in Georgië, waar ze projecten aan het afronden is op het gebied van de gezondheidszorg en waar ze erg populair is gebleven. Ze vertegenwoordigt dat land en 21 andere landen in The Global Fund, een internationale organisatie tegen aids en tbc. Maar ze aarzelt om in Georgië te wonen zolang er beslag is gelegd op haar appartement.
‘Onderdeel van een heksenjacht,’ zegt ze. Dus nu is ze, halverwege de veertig, terug bij haar ouders en leeft de meeste tijd gescheiden van haar man. Dat moet moeilijk voor haar zijn. ‘Het is eb en vloed,’ zegt ze. ‘Het is hard, maar ik vertrouw erop dat er betere tijden komen. Ik beschouw dit jaar maar als een overgangsjaar. Ik hoop dat het na de zomer anders zal zijn.’
Overgang naar wat? ‘Dat weten we niet. Het is schipperen en daarna zien we wel weer. We zien elkaar regelmatig. Ik ben net een maand in Amerika geweest, we spreken af als hij naar Brussel moet, of hij komt hierheen. Dat zijn we wel gewend. Toen hij president was, zagen we hem ook nooit.’
Ze zegt het met een lachje dat niet erg vrolijk klinkt. ‘Geen tijd, andere prioriteiten. Politiek gaat voor het gezin. Daar heb ik het altijd moeilijk mee gehad, maar zo zit hij nu eenmaal in elkaar. Dat kan hij niet veranderen.’
Bergen en dalen
Wat is er zo betoverend aan Georgië, een land dat Roelofs meer als haar land beschouwt dan Nederland? Ze ging er voor het eerst heen als meisje van 23, op een reis die half vakantie was, half ontwikkelingshulp.
‘Het was liefde op het eerste gezicht. De mensen leven dicht bij de natuur, ze hebben respect voor tradities, voor hun taal, voor hun voorvaderen. Ze hebben een extreem karakter, net als de natuur. Bergen en dalen. Er is ook geen lente of herfst: het is er koud of warm. Zo ben ik niet, maar daarom trekt het me juist. Het woord “compromis” staat niet in hun woordenboek. Ik ben veel meer van het schipperen.’
Het is een land dat moet worden opgebouwd. ‘Ik voel me daar heel erg nuttig, veel meer dan in Nederland. Ik kan daar nog zoveel doen.’
Aan de grond
In de jaren in Georgië heeft Roelofs een afkeer van politiek ontwikkeld. Ze snapt wel dat sommige zaken – zoals de ingesleten corruptie – hard moeten worden aangepakt. Maar zij zag de ellende die bijvoorbeeld het harde anticriminaliteitsbeleid
opleverde; een soort one strike, you’re out-systeem. Het land werd veiliger, maar veel gezinnen raakten aan de grond nadat hun kostwinner voor een niemendalletje werd opgepakt.
De president had dan wel het goede voor met zijn land, maar macht – het is bekend – doet iets met je. Zo kon haar man het presidentschap ook binnenshuis maar moeilijk afleggen.
‘Hij dacht dat hij maar met de vingers hoefde te knippen. Maar zo ging het niet. Hij zegt wel eens dat een Georgische allang bij hem was weggelopen. Maar ik ben een nuchtere Zeeuwse, met de voeten in de klei. Ik geef niet zo snel op.’ Het gebeurde vaak genoeg dat ze kritiek had op het beleid van haar man. ‘Dan zei hij: wat weet jij er nou van? Hij kan niet tegen kritiek. Maar hij slaat het wel ergens op.’
Verplicht
Saakasjvili probeerde zijn vrouw zelfs de politiek in te krijgen, als opvolger of als minister van Gezondheidszorg. ‘Ik heb hem duidelijk gemaakt dat ik dat niet ga doen.’ Ze heeft wel eens gezegd dat ze meer met het land getrouwd is dan met haar man. Dat is nog steeds zo. ‘Ik voel me meer verplicht aan het land, waar nog zoveel werk ligt, dan dat ik vind dat ik hem moet volgen.’
En nu woont ze dus in Terneuzen, en moet die hele periode als presidentsvrouw soms een droom lijken. Maar Roelofs is niet op de bank gaan zitten treuren. Ze heeft zich op haar eigen toekomst gestort.
‘Ik ben niet bij de pakken neer gaan zitten en gaan zeggen: O, was Misja maar weer terug. Ik moet ook vooruit. Ik heb ook een carrière. Ik doe een online-opleiding Global Health, in september ben ik klaar. Een duidelijk doel heb ik er niet mee, maar ik heb in Georgië zoveel geleerd, zoveel mensen en organisaties leren kennen op het gebied van gezondheidszorg, dat ik dat nu allemaal gebruik om hogerop te komen.’
Rusland
Wat nu als ze een mooie baan krijgt? Gaat haar man dan met haar mee, zoals ze ooit hem volgde? Weer dat lachje. ‘Theoretisch is dat mogelijk. Maar dat zie ik niet gebeuren.’ Volgens Roelofs droomt haar man van een rol als voortrekker voor de hele regio. Niet alleen Georgië, ook de omringende landen moeten zich losmaken uit de wurggreep van Rusland. Dat is zijn levenswerk. ‘Hij is bereid daarvoor te sterven.’
Saakasjvili hoopt dat Rusland wakker zal worden, dat de Russen door de roebel- en de economische crisis zich tegen de huidige machthebbers zullen keren.
Zijn vrouw heeft een wat minder hoogdravende droom. ‘Ik zou in Georgië graag een revalidatiecentrum willen beginnen. Daaraan ontbreekt het en ik zou dat kunnen.’
Wespennest
Wat voor rol speelt haar man in die droom? ‘Die doet toch wel wat hij niet laten kan. Het gaat goed met ons, hoor. Als hij me maar niet bij zijn politiek betrekt, dan vind ik het allemaal goed. Als we als gezin maar tevreden zijn. Maar ik kan me heel goed in hem verplaatsen, en ik sta achter hem. Ik ga me er alleen niet mee bemoeien, want het is een wespennest.’
Roelofs zou graag zien dat haar man ooit terugkeert naar zijn vaderland en daar bijvoorbeeld rector wordt van een universiteit. Maar ze acht de kans op zo’n relatief apolitieke baan erg klein. ‘Ik zou het mooi vinden als we daar rustig kunnen leven en terugkijken op een rijke en interessante periode waar ik geen grammetje spijt van heb.
‘Maar hij is een raspoliticus en wil doen wat hij heeft beloofd: een Europese democratie maken van Georgië, binnen de EU en binnen de NAVO.’
De voormalige first lady, die Laura Bush bewondert, Carla Bruni en Elizabeth II ontmoette, schuwt krachtige uitspraken. De beslaglegging die het wonen in Georgië voor haar moeilijk maakt? ‘Niet zo fijn.’ Het land, dat zich nu niet verder ontwikkelt? ‘Georgië staat on hold.’
En eigenlijk geldt dat, ze weet het, op dit moment ook voor haar leven, al volgt ze een opleiding. ‘Ik moet gewoon wachten tot het beter wordt.’