Na een kabinetsval keert steevast dezelfde term terug in het nieuws: het demissionaire kabinet. Maar wat houdt dat precies in? En wat zijn de gevolgen voor het bestuur van Nederland? Vijf vragen en antwoorden.
1. Wat is een demissionair kabinet?
Een demissionair kabinet is een kabinet dat zijn ontslag heeft aangeboden aan de koning. Dick Schoof deed dat dinsdag 3 juni namens zijn kabinet, nadat Geert Wilders zijn vertrouwen erin opzegde. Het kabinet is dan niet langer ‘missionair’ – het voert geen volledig regeerprogramma meer uit – maar blijft voorlopig aan als waarnemend bestuur.
Nu de PVV het kabinet heeft laten vallen, zijn alle ministers van die partij opgestapt. De ministers van NSC, BBB en VVD blijven wel op hun post. Andere partijen zullen de PVV-posten overnemen. Het is hun taak om ‘lopende zaken’ af te handelen: het dagelijks bestuur, zonder politiek gevoelige besluiten.
2. Welke bevoegdheden heeft een demissionair kabinet?
Een demissionair kabinet is formeel nog bevoegd om wetsvoorstellen in te dienen en besluiten te nemen. Maar het concentreert zich meestal op bestaande wetgeving uitvoeren, begrotingen opstellen en urgente situaties beheren.
Grote hervormingen en ‘controversiële’ onderwerpen laat het kabinet liggen. Wat wel en niet controversieel is, bepaalt de Tweede Kamer.
Een uitzondering geldt in crises, zoals een pandemie of internationale spanningen. Dan kan een demissionair kabinet alsnog krachtig optreden, mits het voldoende steun krijgt van de Kamer.
3. Welke onderwerpen worden controversieel verklaard?
Dat weten we nog niet. Binnenkort wordt duidelijk welke grote thema’s de Kamer nog wel wil behandelen, en welke onderwerpen als ‘controversieel’ worden aangemerkt. In commissievergaderingen werken Kamerleden aan een voorlopige lijst, waar later in de plenaire vergadering over wordt gestemd.
Fracties of commissies kunnen op elk moment verzoeken indienen om onderwerpen toe te voegen of juist van de controversiële lijst af te halen. Zeker bij urgente kwesties kan zo’n voorstel alsnog in stemming worden gebracht, waardoor ook tijdens de demissionaire periode wetsbehandeling mogelijk blijft.
Demissionair premier Dick Schoof riep de Kamer woensdag 4 juni op om in elk geval vier dossiers niet stil te leggen: nationale en internationale veiligheid, de rijksbegroting, hersteloperaties in Groningen en voor toeslagenouders, en de aanpak van handelstarieven.
Volgens Schoof is juist ‘meer dan ooit besluitvaardigheid vereist’, maar vreest hij dat het parlement toch tijdelijk tot stilstand komt als het gaat om op sommige van deze punten. ‘Het laatste wat we nu kunnen gebruiken, is uitstel,’ aldus Schoof.
4. Wat betekent dit voor het huidige beleid?
Dat loopt vertraging op. Maatschappelijk organisaties, zoals de vakbonden en werkgeversorganisatie VNO-NCW, waarschuwen zelfs voor stilstand.
Broodnodig beleid op het terrein van bijvoorbeeld klimaat, woningbouw en migratie wordt doorgeschoven, vrezen zij.
5. Tot wanneer blijft het demissionair kabinet zitten?
Een demissionair kabinet blijft aan totdat er een nieuw kabinet is. Dat kan maanden duren.
Zo duurde de formatie van het kabinet-Rutte IV liefst 299 dagen – een record. Nederland zat toen bijna een jaar zonder volledig bevoegd bestuur.