Klimaatgeneraal Middendorp: ‘Kernenergie, ook om militaire redenen’

Voor militairen is klimaatverandering nu ook punt van aandacht. Niet alleen wegens de geopolitieke gevolgen, maar ook voor het operationele werk. Voormalig Commandant der Strijdkrachten Tom Middendorp schreef een boek over het van oudsher linkse klimaatonderwerp, maar hij behandelt het vanuit de rechtse invalshoek van veiligheid. Verslaggever Eric Vrijsen sprak met hem.

Klimaatgeneraal heet het boek van Tom Middendorp (61), de voormalige Commandant der Strijdkrachten. En die klimaatgeneraal, dat is hij zelf. In ruim driehonderd pagina’s schetst hij hoe de klimaatverandering de wereld onveiliger maakt en wat daarop het militaire antwoord moet zijn

Hoe kwam de generaal b.d. (buiten dienst) tot zijn inzichten? Was er een moment waarop het kwartje viel of drong de impact van het broeikaseffect geleidelijk tot hem door? ‘Dat laatste,’ zegt hij in een interview met EW. In de laatste twaalf jaar van zijn militaire carrière werkte Middendorp in Afghanistan en hield hij zich vanuit Den Haag als directeur Operaties en als hoogste commandant bezig met de militaire missies in Afghanistan, Irak, Mali en voor de kust van Somalië.

‘Als we een actie plannen, analyseren we altijd eerst het terrein en de weersomstandigheden. Logisch dat je er dan op een bepaalde manier naar gaat kijken. In die landen ondervonden we elke dag de beperkingen die het klimaat oplegt. Telkens waren de weersomstandigheden bepalend voor wat je wel en niet kon. De temperatuur bepaalt hoe de luchtmacht een opdracht kan uitvoeren, bijvoorbeeld. We zijn ons dus heel erg bewust van het klimaat. Althans, met het hier en nu. Klimaatverandering is natuurlijk een kwestie van tientallen jaren. Voor mij was het altijd ver van mijn bed, maar gaandeweg kreeg ik steeds meer gevoel voor.

‘Ik beschrijf in het boek hoe de Taliban gebruikmaakten van de watertekorten in sommige valleien. In Somalië joegen we achter piraten aan, maar in wezen waren het boertjes of vissers die hun werk niet meer konden doen. Je bent dus in feite symptomen aan het bestrijden. Dat heeft me aan het denken gezet. Zeker toen ik als Commandant der Strijdkrachten (CDS) de toekomstige krijgsmacht moest helpen ontwikkelen. Wat zijn de onderliggende oorzaken van oorlog? Hoe kunnen we conflicten voorkomen? Ik denk dat klimaatverandering steeds vaker leidt tot geweld. In dat perspectief ben ik het gaan zien.’

Beducht voor het onderwerp

Militairen zijn beducht voor het onderwerp klimaatverandering, schrijft Middendorp in zijn boek. Ze vrezen dat het ten koste gaat van de aandacht voor andere bedreigingen. Meer algemeen in de samenleving geldt klimaat als een links onderwerp, terwijl veiligheid van oudsher bij rechts hoort. Daarin verandering brengen, was zijn drijfveer bij het schrijven van dit boek.

Wie het boek ter hand neemt, vraagt zich misschien af waarom een voormalige viersterrengeneraal zo nodig het leger van klimaatfanatici en wereldverbeteraars wil aanvoeren. Maar al snel wordt Middendorps zakelijke benadering duidelijk. Hij is geen klimaatgelovige, hij kijkt naar wat feitelijk gaande is.

Middendorp: ‘Ik zat als CDS vijf jaar in de militaire comités van de NAVO en de Europese Unie. In al die vergaderingen is het woord “klimaatverandering” nooit gevallen. Ik was de eerste actief dienende militair die zich hierover publiekelijk uitsprak, tijdens een conferentie in Halifax, Canada. Toen ben ik het gaan uitdragen. Nou, er kwam een hoop gedoe. Defensieminister Jeanine Hennis (VVD) werd naar de Kamer geroepen. Maar juist van de militairen kreeg ik ondersteunende reacties, want zij herkenden het verhaal vanuit hun ervaringen in landen als Afghanistan, Irak en Mali.

‘Anderzijds was er bij militairen ook zorg. Als wij moesten verduurzamen bij Defensie, dan zou dat een hoop geld kosten en we zaten al zo krap bij kas. Het dreigde de gevechtskracht aan te tasten.’

Klimaat speelt ook in conflict rond Oekraïne mee

In het conflict rond Oekraïne speelt klimaatverandering niet, of toch wel?

‘Voor Poetin is klimaatverandering geen leidend principe. Maar op de achtergrond speelt het mee. Die Nord Stream aardgasleiding vanuit Rusland naar Duitsland en de energie-afhankelijkheid van veel landen zijn een factor in dit conflict. De Russische economie draait voor een belangrijk deel op de inkomsten uit fossiele brandstoffen. Als wij energie-onafhankelijker gaan worden, tast dat hun machtspositie aan. Op andere terreinen krijgt Rusland last van klimaatverandering. In Siberië dooit de permafrost en wordt de gas- en olie-infrastructuur instabiel doordat de bodem drassig wordt. Nu al zijn er duizend incidenten per jaar in het pijpleidingenstelsel. Dat gaat sterk toenemen. Ook wordt Rusland vaker geconfronteerd met droogte, waterschaarste en productieverlies in de landbouw.’

Klimaatverandering en energietransitie hebben geopolitieke gevolgen. Wat betekent het voor de Nederlandse krijgsmacht? Zijn extra marinefregatten nodig als er straks een scheepvaartroute is naar het Verre Oosten via Nova Zembla? Zijn extra drones of vliegtuigen nodig voor maritieme patrouilles?