Een experiment, zo doopte de nieuwe informateur Wouter Koolmees (D66) de fase waarin de formatie nu verkeert. Koolmees is samen met Johan Remkes (VVD) aan de slag gegaan om VVD, D66, CDA en ChristenUnie snel een ‘beknopt Regeerakkoord’ te laten sluiten.
Woensdag 6 oktober begonnen Koolmees en Remkes aan hun klus. De gehele dag spraken zij met de leiders van de vier partijen, ’s avonds schoven ook de secondanten aan.
Partijen willen haast maken, maar
staan voor ingewikkelde vraagstukken
De nieuwe editie van EW bestelt u snel en eenvoudig online. Op werkdagen voor 15.00 uur besteld, morgen bij u op de mat. Wilt u losse edities van EW bestellen?
Eerder op de dag lichtten de twee informateurs hun visie op de formatie toe tijdens een persconferentie. Koolmees liet weten dat de informateurs beseffen dat de druk om te slagen groot is. ‘Natuurlijk vraagt iedereen zich af: hoelang gaat dit nog duren? En het antwoord op deze vraag is helaas niet eenvoudig te geven. Vooropgesteld: uiteraard zijn de partijen zich bewust dat het geduld in de politiek, maar ook in de samenleving, danig op de proef is gesteld. Er ligt ook echt een aantal grote vraagstukken die om een oplossing vragen.’
Volgens Koolmees willen alle partijen haast maken, maar zijn onderwerpen als de woningnood, de stikstofcrisis en het klimaatdossier, complexe vraagstukken. Toch willen Remkes en Koolmees dat de vier partijen een bondig Regeerakkoord sluiten, waar ook andere partijen inbreng voor kunnen leveren. Vervolgens is het aan kandidaat-ministers om dit akkoord uit te werken in een zogenoemd Regeerprogramma.
Met vernieuwingen willen Remkes en Koolmees formatie versnellen
Dit zijn belangrijke vernieuwingen in de formatie. Daarmee moet worden voorkomen dat de partijen een geheel dichtgetimmerd Regeerakkoord sluiten. Die verleiding is doorgaans groot. Een Regeerprogramma werd voor het laatst in 1973 gesloten.
Bedoeling is zo de voorwaarden te scheppen voor de in Den Haag gewenste nieuwe bestuurscultuur. Door meer gewicht aan het Regeerprogramma te geven moet de afstand tussen de coalitiepartijen en het kabinet groter worden. De afgelopen jaren was die afstand erg klein. Zo kwamen fractieleiders van de coalitiepartijen elke maandagochtend bijeen met de top van het kabinet voor het coalitieoverleg. Daar werden kabinetsplannen alvast voorgekookt.
Demissionair premier Mark Rutte (VVD) gaf deze zomer aan dat het overleg wat hem betreft kan verdwijnen. Ook als dat leidt tot meer bestuurlijke instabiliteit. Zo kan het kabinet botsen met de wensen van coalitiefracties of andere meerderheden in de Tweede Kamer, die kunnen ontstaan als coalitiepartijen zich minder aan het kabinetsbeleid gebonden voelen.
Links is welkom bij formatiegesprekken, maar wil niet
Ook nieuw in de formatie is dat andere partijen bij de onderhandelingen over het Regeerakkoord kunnen aanschuiven. Remkes zei dat GroenLinks en de PvdA bijdragen kunnen leveren, maar onduidelijk is of die partijen dat zelf willen.
Eerder gaven beide linkse partijen aan geen afspraken te willen maken met de vier onderhandelende partijen. Zo wil Jesse Klaver (GroenLinks) wachten tot de kabinetsvoorstellen de Tweede Kamer bereiken en zegt Lilianne Ploumen (PvdA) niet de intentie te hebben om met Remkes af te spreken.
Bij de partijleiders overheerst optimisme
Zo blijft het de vraag of de vernieuwingen van Remkes en Koolmees snel tot resultaat zullen leiden of dat ook deze fase van de formatie lang zal duren. In 2017, toen dezelfde vier partijen onderhandelden over een Regeerakkoord, duurde het 105 dagen voordat er een akkoord lag.
Na het eerste overleg met Remkes en Koolmees waren de vier partijleiders eensgezind in hun optimisme. Mark Rutte had het gevoel ‘dat iedereen eruit wil komen’, CDA-voorman Wopke Hoekstra sprak van een ‘goede avond, qua sfeer en ambitie’ en D66-leider Sigrid Kaag vond dat ‘een mooi begin’ was gemaakt. Gert-Jan Segers beloofde dat de partijen hun best zullen doen om er zo snel mogelijk uit te komen.