Kaag gaat onderhandelen: volgt straks een Bolkesteintje?

Na een half jaar is het hoge woord eruit. D66-leider ­Sigrid Kaag is bereid ‘als eerste met de ogen te knipperen’. Ze accepteert de ChristenUnie als coalitiepartner. Na zes maanden vervalt haar blokkade tegen die partij.

Een pikant moment. Uitgerekend de ChristenUnie zorgde ervoor dat in de Tweede Kamer een PvdA-motie van afkeuring werd aangenomen tegen Kaag als ‘eerstverantwoordelijke’ voor de ­chaotische evacuatie van Afghanen uit Kabul, waardoor Kaag moest aftreden en een terugkeer als minister van Buitenlandse Zaken onzeker is.

Een half jaar zat ze in de kabinetsformatie op het verkeerde spoor door de ChristenUnie uit te sluiten, hoewel beide partijen het op tal van punten roerend eens zijn. Immigratie, sociaal-economische onderwerpen, klimaat, natuurbescherming: D66 en ChristenUnie zijn gematigd linkse partijen en trekken graag samen op. Alleen bij medisch-ethische kwesties staan ze haaks op elkaar.

Tijdens kabinet-Rutte III was dat nooit een probleem. In een volgende coalitie is het ook wel op te lossen, mits het thema niet wordt opgepookt. Voor Kaag waren kwesties als ‘voltooid leven’ en abortus niet belangrijk genoeg om er in haar veelbesproken HJ Schoo-lezing aandacht aan te besteden. Haar wereld is die van de Verenigde Naties, waar wordt gesproken over honger in Afrika en COVID-19 in India. Voltooid leven? Veel VN-lidstaten zien dat als een rare luxediscussie.

Probleem in de kabinetsformatie was dat het D66 van nu ‘kroonjuwelen’ ontbeert. De gekozen burgemeester ligt binnen handbereik, want een grondwetswijziging is niet meer nodig. Vreemd genoeg hoor je D66 daar niet meer over, want her en der kunnen dan PVV-burgemeesters worden gekozen.

Tijdens begrotingsdebat kon D66 ook met ChristenUnie samenwerken

Probleem is ook dat Kaag in haar verkiezingscampagne hoog opgaf over ‘nieuw leiderschap’ en daarmee kiezers weghaalde bij PvdA en GroenLinks. Om haar droomcoalitie met deze twee te forceren, had Kaag geen argumenten, wel een hefboom: ChristenUnie blokkeren. Zes maanden hield ze dat vol.

Kaag zegt dat tijdens het begrotingsdebat van vorige week bleek dat ‘het brede midden’ een minderheidskabinet kan stutten. Dat rechtvaardigt haar ommezwaai naar de ChristenUnie.

In het begrotingsdebat sloot D66 kongsi’s met VVD, de linkse oppositiepartijen en met de ChristenUnie om de begroting te ‘verbeteren’ en de uitgaven met 2 miljard euro te verhogen. De VVD ging soepel door de knieën. Geld bestemd voor lastenverlichting van bedrijven gaat naar hogere onderwijssalarissen en sociale woningbouw. Rutte trok al 7 miljard uit voor klimaat en zei dat veel meer nodig is. Eerdere slogans als ‘windmolens draaien op subsidie’ trok hij met een kwinkslag in: ‘Dat was een niet zo genuanceerde uitspraak.’ Rutte is als was in de handen van Kaag. Althans, dat neemt ze voor het gemak maar even aan.

Kan Kaag nog terug naar Buitenlandse Zaken?

Rutte helt niet louter naar links, maar soms ook naar rechts. Een volgend kabinet zoekt in de Eerste Kamer houvast bij JA21 en SGP. Vandaar dat Defensie 300 miljoen extra krijgt en er een onderzoek komt naar de harde Deense asielaanpak. D66 zal daarmee moeten leren leven.

Kaag doet een stapje terug om straks verder te springen. Ze vertelde D66-leden in Amsterdam met hoeveel spijt ze afscheid nam van het ministerie van Buitenlandse Zaken: ‘De plek waar ik vandaan kwam. Waar ik me thuis voel.’

Wat als Kaag straks niet kan terug­keren als minister van Buitenlandse ­Zaken? De motie van afkeuring is geen beletsel, want Rutte is hetzelfde overkomen en hij wordt toch weer premier. Kaag zou wel botsen op de door haar beleden ‘nieuwe bestuurscultuur’.

Voor Kaag kan het aantrekkelijk zijn om in de Kamer te blijven

Ze kan ‘een Bolkesteintje doen’ door de D66-fractie in de Kamer te leiden. Dan sluit ze akkoorden met het kabinet, duelleert met Geert Wilders (PVV) en Thierry Baudet (FVD) en biedt ijzig tegenspel aan Rutte. Dan is ze de IJzeren Dame van de nieuwe bestuurscultuur. Zoals VVD-leider Frits Bolkestein tussen 1994 en 1998 oppositie voerde vóór het kabinet-Kok I, zo houdt Kaag straks Rutte onder schot.

Het is een ­scenario dat PvdA en GroenLinks op de zenuwen werkt. Als progressieve heldin kan Kaag die partijen verder leegzuigen. Bij de eerstvolgende verkiezingen – die heus geen vier jaar op zich laten wachten, want een minderheidskabinet is per definitie wankel – staat Kaag klaar om de ‘eerste vrouwelijke premier’ te worden. Daarvoor zijn linkse kiezers gevoelig.