Mark Rutte, Wopke Hoekstra en Sigrid Kaag zijn de hoofdrolspelers in de vastgelopen formatie. Woensdag 31 maart debatteren zij in de Tweede Kamer over de gelekte notitie van Kajsa Ollongren en hoe het verder moet met de formatie, terwijl zij ook nog minister zijn. Hoe kan dat en wat staat er woensdag op het spel? Vier vragen en antwoorden.
1. Hoe kan Rutte premier en Kamerlid zijn?
Als lijsttrekker van de VVD werd Mark Rutte tijdens de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen gekozen in de Tweede Kamer. Rutte haalde bijna twee miljoen stemmen en daarom wordt hij op 31 maart geïnstalleerd als Tweede Kamerlid.
Normaal gesproken kan een persoon in Nederland niet een regeringsfunctie hebben én tegelijkertijd Kamerlid zijn. Dat past niet in de Nederlandse democratie die is geschoeid op dualistisch leest: de volksvertegenwoordiging in de Eerste en Tweede Kamer controleert de regering die het land bestuurt. Een bestuurder kan niet gelijktijdig controleur zijn, want dan controleert hij zichzelf.
Maar tijdens de formatieperiode is hiervoor een uitzondering. Artikel 57 van de Grondwet schrijft dat een persoon wel lid kan zijn van een van de twee Kamers als die persoon zijn ministerschap of staatssecretariaat ter beschikking heeft gesteld. En dat is momenteel het geval voor de huidige bewindslieden: zij hebben hun ontslag al ingediend wegens de toeslagenaffaire.
2. Welke demissionaire bewindslieden worden ook Kamerlid?
Niet alleen Mark Rutte dubbelt binnenkort. Ook Tamara van Ark wordt Tweede Kamerlid, terwijl zij demissionair minister voor Medische Zorg is. Bovendien is Van Ark ook nog één van de twee nieuwe verkenners in de formatie.
In totaal zijn er zes demissionaire bewindslieden die ook Tweede Kamerlid worden. De anderen zijn: D66-leider Sigrid Kaag die ook demissionair minister van Ontwikkelingssamenwerking en Buitenlandse Handel is. Hans Vijlbrief (D66) die demissionair staatssecretaris van Financiën is. CDA’er Raymond Knops die op het ministerie van Binnenlandse Zaken de demissionair staatssecretaris is en zijn partijleider Wopke Hoekstra die demissionair minister van Financiën is.
3. Waarover wordt woensdag gedebatteerd?
Donderdag 25 maart liet verkenner en demissionair minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren een pijnlijke notitie zien. Daarop stond bij het CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt: ‘functie elders’. Het is ongepast dat bij de vorming van een nieuwe regering de positie van een kritisch Kamerlid op de agenda staat.
Tijdens het Kamerdebat aanstaande woensdag wordt de mislukte verkenning besproken. Demissionair premier Rutte, maar ook Kaag en Hoekstra voeren dat debat als Tweede Kamerlid, terwijl verkenner Ollongren hun collega in het demissionaire kabinet is.
Het debat moet de vastgelopen formatie weer vlot trekken. Veel partijen, waaronder PVV, PvdA en de SP, willen pas verder spreken met de nieuwe verkenners, Wouter Koolmees en Tamara van Ark, als zij duidelijkheid hebben gekregen waarom de oude verkenners vonden dat er over de positie van Omtzigt moest worden gesproken. Of die duidelijkheid woensdag komt, is onduidelijk.
4. Wat zeggen Ollongren en Jorritsma over hun notitie?
Voorafgaand aan het debat schreven de oude verkenners Annemarie Jorritsma en Ollongren een brief aan de Kamer. Daarin geven zij aan ‘in alle deemoed’ met de Kamer in debat te willen over hun verkenning.
In die brief schrijven zij ook dat alleen zij verantwoordelijk zijn voor de notitie, en niet de fractievoorzitters in de Tweede Kamer. ‘Geen van de fractievoorzitters heeft met ons gesproken over de heer Omtzigt,’ schrijven Jorritsma en Ollongren in de brief aan de Tweede Kamer. Ook bieden ze excuses aan voor de suggestie dat een Kamerlid elders een functie moet krijgen en de fouten die zij hebben gemaakt.
Ook al nemen zij verantwoordelijkheid voor de inhoud van de notitie, onduidelijk blijft waarom Jorritsma en Ollongren wilden spreken over de positie van Omtzigt.