De Duitse Commissievoorzitter Ursula von der Leyen (CDU) hield woensdag voor het Europees Parlement in Brussel de tiende ‘Staat van de Europese Unie’. Zij herbevestigde bestaande en lanceerde nieuwe wensen van de Europese Commissie. Samengevat: meer EU-integratie is nodig. Belangrijker is evenwel wat ontbrak in haar toespraak: een analyse van de staat van de EU, schrijft Jelte Wiersma.
‘Europa heeft een gezamenlijke bestemming,’ zo zei Von der Leyen in haar eerste ‘Staat van de Europese Unie’. Mogen burgers misschien ook weten wat die bestemming is? Geen woord daarover. Daarmee toonde Von der Leyen zich heel erg de Duitse die ze is. De EU is goed, meer EU is nodig, zo is de opvatting al sinds de Tweede Wereldoorlog binnen de (West-)Duitse politieke klasse. Maar wat dat betekent voor natiestaten, waar welke macht zou moeten komen te liggen, hoe, waar en over wat de stem van de burger zich kan latengelden: het blijft in nevelen gehuld.
Lees verder onder de video
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Analyse van de staat van de EU kwam niet
Ook sprak Von der Leyen niet over de staat van de Europese Unie. Von der Leyen kondigde voor deze maand een rapport aan over de toestand van de democratie en rechtsstaat in alle EU-landen. Iedereen weet dat dit gericht is tegen vooral Polen en Hongarije. Fundamentelere introspectie ontbrak evenwel. Terwijl Brexit, het feit dat niet-eurolanden in de EU de munt weigeren in te voeren, en het EU-brede ongemak onder burgers én politieke klassen in veel EU-landen over de bestaande Unie, toch zouden moeten leiden tot zelfonderzoek. Oftewel: een analyse van de staat van de EU is gewenst.
Lees ook dit commentaar van Jelte Wiersma terug over De staat van de Europese Unie: belabberd, zeker voor Nederland
Von der Leyen weigerde aldus te benoemen wat de bestemming van de EU is en liet ook na aan zelfonderzoek te doen. Ze is als een architect die een huis tekent en zonder te weten hoe het eruit gaat zien, begint met bouwen. Als tijdens de bouw betonrot optreedt en één van de fundamenten instort (Brexit), gaat ze dat niet eerst onderzoeken en herstellen, maar bouwt ze door en stelt ze een nieuwe aanbouw voor.
Eenieder zal begrijpen dat dit een riskante onderneming is. De recente crises in en van de EU zijn genoegzaam bekend.
Von der Leyen: loyale lakei
Nu valt Von der Leyen niet alles te verwijten. Zij is een loyale lakei van de machthebbers. Dat was ze als langstzittende minister onder de Duitse bondskanselier Angela Merkel (CDU) en dat is ze als Commissievoorzitter van de Franse president Emmanuel Macron (En Marche!), de man die haar voordroeg. Van Von der Leyen mag ook niets anders worden verwacht dan dat ze braaf oplepelt en uitvoert wat haar wordt opgedragen.
Zonder instemming van burger wordt zich uitbreidende EU wankeler
Maar ze had op zijn minst de 27 regeringsleiders van de EU-landen kunnen uitdagen om eerst eens een antwoord te geven op de vraag wat de bestemming van de EU is. En de antwoorden vervolgens kunnen toetsen in verkiezingen of referenda, om te kunnen bepalen of er draagvlak onder de bevolking bestaat voor de geformuleerde bestemming. En ze had de regeringsleiders kunnen uitdagen om de betonrot in de EU te analyseren en te besluiten wat daaraan moet worden gedaan. Alles platgooien en een nieuw huis bouwen? Renoveren?
Meer van Jelte Wiersma over de EU: Blijft de kiezer dit pikken?
Von der Leyen had ongetwijfeld veel steun gekregen van de burgers in EU-landen als ze de regeringsleiders daartoe had uitgedaagd. Want overal in de EU snakken burgers naar antwoorden op de vraag waartoe de EU op aarde is, waar de Unie heen gaat en wat dat betekent. Zonder die antwoorden zal het EU-huis met elke verdere machtsoverdracht naar Brussel, Luxemburg en Frankfurt en uitbreiding van de EU oostwaarts, wankeler worden. Want in democratieën rust uiteindelijk alles op de instemming van burgers.