Quarantaine: ging Nederland al eens volledig op slot?

13 maart 2020Leestijd: 3 minuten
Ebola-afdeling in het UMCG. Foto: ANP

De roep om Nederland volledig stil te leggen vanwege het coronavirus wordt groter. Een landelijke quarantaine kwam nooit eerder voor, maar op kleinere schaal was het geen ongebruikelijke maatregel in Nederland. Een overzicht van enkele quarantainemaatregelen uit het verleden.

Wat is quarantaine?

De term ‘quarantaine’ dateert uit de veertiende eeuw. Toen bleven schepen quaranta giorni (veertig dagen) in de Italiaanse havens, om verspreiding van de besmettelijke infectieziekte pest tegen te gaan. Ook in Nederland is quarantaine bekend uit de scheepvaart.

Als zeevarende natie was de maatregel in Nederland tot in de twintigste eeuw gemeengoed. Om te voorkomen dat besmettelijke ziekten aan land kwamen en steden zouden treffen, zijn in de loop van de geschiedenis verscheidene instellingen opgericht.

Waar werden zeelieden geïsoleerd?

In 1806 werd op initiatief van koning Lodewijk Napoleon op het voormalige Noord-Hollandse eiland Wieringen een quarantaine-instelling opgezet. Een gebied van 11 hectare werd vrijgemaakt om besmette goederen te bewaren. Matrozen konden er uitzieken. Het Zuid-Hollandse eiland Tiengemeten had een soortgelijke functie. Daar passeerden schepen uit de Oost voor ze het vasteland aandeden. Ook was het gebruikelijk dat havensteden een plek hadden voor quarantaine. In 1934 werd hiervoor in Rotterdam Quarantainestation Heijplaat in gebruik genomen.

Op het voormalige Waddeneiland Wieringen konden matrozen uitzieken. Foto: ANP

Naast de ziekten die zeelieden uit verre oorden meebrachten, werden over land ook tal van besmettelijke ziekten verspreid. Zo is Nederland in de afgelopen eeuwen geteisterd door epidemieën als tyfus, pokken, tuberculose en cholera. Zieken werden in de grote steden afgezonderd in quarantaine-instellingen.

Door de verbeterde gezondheidszorg is er tegenwoordig minder vrees voor dergelijke ziekten en zijn grote quarantaine-instellingen overbodig geworden. Bovendien hebben ziekenhuizen in de loop van de tijd de taak van deze instellingen overgenomen.

Ging Nederland in quarantaine tijdens de Spaanse griep?

Naast genoemde epidemieën is Nederland ook getroffen door pandemieën: epidemieën die zich verspreiden over meerdere continenten, zoals nu het coronavirus. De uitbraak van de Spaanse griep in de periode 1918-1920 is een van de meest recente voorbeelden van een pandemie.

In Nederland werden naar schatting 20.000 tot 50.000 mensen door de ziekte geveld. In diverse steden zijn destijds scholen en theaters gesloten en grote evenementen afgelast. Maar van een breed opgezette quarantaine was geen sprake.

Ging Nederland in quarantaine na de Tweede Wereldoorlog?

De eerste grootschalige quarantaine was kort na de bevrijding van de Duitse bezetter. ‘West Nederland in quarantaine’ schreef Het Parool op 6 mei 1945 boven een klein artikel. De maatregel werd ondergesneeuwd door het heugelijke nieuws van de Bevrijding. Alle inwoners van West-Nederland werden door de geallieerden in quarantaine gehouden. In het gebied heersten verscheidene ziekten en werd geprobeerd verdere besmetting te voorkomen. Met uitzondering van militairen was niemand gerechtigd de zone te betreden of te verlaten. In Spijkenisse moest daarom het bevrijdingsfeest noodgedwongen worden uitgesteld.

Lees ook dit coververhaal: Hoe bang moeten we zijn voor coronavirus?

De laatste groot opgezette quarantaine in Nederland — naast onder meer maatregelen die zijn genomen om verspreiding van dierenziekten als vogelgriep, varkenspest en mond-en-klauwzeer tegen te gaan — was in 1951. Als gevolg van een pokkenepidemie ging Tilburg toen op slot. De stad werd zoveel mogelijk geïsoleerd en treinen reden het plaatselijke station voorbij. In Tilburg zelf ging het dagelijks leven ongestoord verder. Evenementen waaraan uitsluitend Tilburgers deelnamen, gingen gewoon door. Wel werd een ingrijpend besluit genomen om meer dan 100.000 inwoners te vaccineren. Mede hierdoor bleef het aantal slachtoffers beperkt.