KLM-piloten dragen binnenkort geen pet meer. Vanaf 1 januari is het karakteristieke hoofddeksel afgeschaft. Kosten speelden geen rol bij het besluit, bezweert de luchtvaartmaatschappij. Het gaat om de uitstraling, die moet moderner en toegankelijker. De pet zou ‘geen toegevoegde waarde meer’ hebben.
Een onbegrijpelijke beslissing. Typisch een managementbesluit op basis van een werkelijkheid die alleen op papier bestaat. Een koele afweging in een kwestie waarvan de maatschappelijke en historische context achterwege moet blijven.
Rationele argumenten
Over de pet moeten we natuurlijk niet sentimenteel of nostalgisch doen. Zo’n vroeger-was-alles-beter-emotie is zinloos. Nee, er zijn juist eigentijdse, rationele argumenten om te zeggen: die pet moet blijven.
Een vliegtuig met twee- of driehonderd passagiers op 12 kilometer hoogte is de samenleving in het klein. Hooguit is het klassenonderscheid scherper dan op de grond. Een beperkt aantal reizigers zit riant in de businessclass. De meerderheid zit economy. Halverwege heb je nog wat comfortpassagiers.
Logischerwijze roept dit spanningen op, want mensen kennen tegenwoordig de lengte van hun polsstok niet. Cabinepersoneel klaagt dat passagiers zich misdragen die vooraf op de luchthaven veel alcohol hebben gedronken. Drankmisbruik is vast een oorzaak, maar er is ook een element van ‘ik eis respect’-rancune in dat wangedrag.
Sommigen betalen voor economy, maar menen recht te hebben op dezelfde service als in de businessclass. Uit frustratie maken ze vulgaire opmerkingen naar de stewardessen, die zich soms geen raad weten. Wat te doen? Ze roepen de gezagvoerder. En ja hoor, daar komt de man met de pet gezag inboezemen. Woestelingen komen tot bedaren. Ineens beseffen ze dat er hogere machten zijn dan zijzelf.
Symbolische waarde
Een captain kan eigenlijk niet zonder pet. Zo’n hoofddeksel met een gouden randje en dito embleem is van symbolische waarde. In de beginjaren van de luchtvaart droegen stewardessen het uniform van een verpleegster en de vliegers een marine-uniform. Dat eerste veranderde voortdurend – in de Kunsthal Rotterdam is tot februari een expositie van stewardessenmode – maar dat laatste is al bijna een eeuw zo gebleven. Op mouwen en epauletten pronkt nog altijd het ‘goud’ van de marine. Iemand moet de baas zijn over stuurboord en bakboord. Het ultieme machtsattribuut van de gezagvoerder m/v is de pet.
Meer over KLM
Hoe KLM in winstmachine verandert
KLM vraagt haar verkeersvliegers nu hun hoofddeksel op te sturen naar de Stichting Hoogvliegers, die zieke kinderen opfleurt door ze een dagje piloot te laten spelen. Die kinderen dragen dan vol trots een echte pilotenpet. Schattig, want die kinderen lachen én kijken ernstig. Zij snappen namelijk de betekenis van zo’n pet. Hun oerinstinct overtreft dat van de managers bij een beursgenoteerde luchtvaartmaatschappij.
Vliegen is uit sociologisch oogpunt niks bijzonders meer, maar in psychologische zin blijft het tegennatuurlijk. Daarom maken vliegrampen zo veel los. De gezagvoerder met zijn pet blijft echter geruststellen. Die pet zegt: ‘Vertrouw op mij.’
Highest Duty is het boek van captain Chesly ‘Sully’ Sullenberger. Op 15 januari 2009 raakten kort na de start in New York beide motoren van zijn Airbus 320 defect door een vogelaanvaring. De gezagvoerder redde het leven van zijn 155 passagiers door koelbloedig over de Hudson in hartje New York te zweven en het toestel op het water te laten landen. Clint Eastwood maakte er de film Sully over met Tom Hanks in de hoofdrol. Het boek werd een bestseller. De auteur staat natuurlijk op de voorpagina van ‘hoogste plicht’. In uniform, dat spreekt. De pet losjes onder de rechterarm. Subtiel, maar oh zo overtuigend.
Prijsvechters
KLM wil van het karakteristieke hoofddeksel ineens niks meer weten, want inderdaad: prijsvechters hebben hem ook niet. Is dat doorslaggevend? De allereerste KLM-directeur Albert Plesman zei in 1921 dat hij als piloten ‘menschen verlangde die niet gauw den moed verliezen en eenig doorzettingsvermogen bezitten’. Die pet kreeg je niet zomaar. Je moest in principe een held zijn. Anders durven mensen niet zo hoog de lucht in.
En zodra ze hun toestel ergens ter wereld op een luchthaven aan de grond hadden gezet en langzaam tot stilstand lieten komen, moesten de gezagvoerders het cockpitraampje openen en een korte stok met de Nederlandse vlag naar buiten steken.
Zoiets lijkt ouderwets en achterhaald, want ja, het is een zo omslachtig ritueel dat je het personeel van elke Cityhopper er niet zes keer per dag mee kunt belasten. Maar als KLM een nieuwe route opent, zoals laatst naar San José de Costa Rica, dan gaat bij aankomst toch echt nog dat raampje open en wappert even later vrolijk de driekleur. De gezagvoerder glundert vanonder zijn pet. Zo is dat..
Pet boven hoofddoek
Ook de moderne luchtvaart kan niet zonder symboliek. Terwijl KLM de pet verbant, doen concurrerende luchtvaartlanden het omgekeerde. Let op de hoofddeksels van de vliegers bij Emirates uit Dubai en Etihad uit Abu Dhabi. Klassieke pet, ook voor de vrouwelijke vliegers. Alleen de vrouwelijke piloten met een islamitische geloofsovertuiging dragen een pet met een hoofddoekje eronder.
Zelfs in streng religieuze landen gaat de pilotenpet dus boven de hoofddoek uit. Dat bewijst de magere logica van KLM’s ‘gooi het maar in mijn pet’-beslissing. Gebrek aan respect voor traditie is het ook. Contrair aan de geest van Plesman. En vreemd, want de nationale luchtvaartmaatschappij hamerde er in reclame-uitingen altijd op ’s werelds oudste vliegmaatschappij te zijn.
Pilotenvakbond VNV verstuurde als reactie een tweet: ‘Petje af of worden we uitgekleed?’ De vraag stellen, is hem beantwoorden. De automatische piloot draagt nooit een pet.
Maar mensen willen niet vliegen in een op afstand bestuurd vliegtuig. Hun beste garantie op veiligheid is immers dat de vlieger bij een eventuele crash ook het loodje legt. Ze willen een ‘Sully’ in de cockpit. Iemand die verantwoordelijk is voor de hele gang van zaken en voor de happy landings. Een gezagvoerder plus een eerste officier van vlees en bloed. Met pet.