De catastrofale gevolgen van de aardbeving in Zuidoost-Turkije, zijn mede te wijten aan het regime van president Erdogan en zijn AK-partij, schrijft Kaan Özgök op EW Podium. Het wijzigen van bouwveiligheidsvoorschriften in ruil voor politieke steun en geld typeert de zelfverrijking waarvan nu duizenden burgers het slachtoffer zijn geworden.
Kaan Özgök (1972), geboren Groninger, is de jongste telg van een kunstzinnige familie van muzikanten, schrijvers en cineasten. Kaan heeft geschiedenis en American studies gestudeerd aan de Rijksuniversiteit Groningen en werkt voor de regionale overheid als projectcoördinator. Op Twitter is hij te vinden onder de naam Verweesd Links.
EW Podium publiceert opinies van (veelal beginnende) schrijvers, die vanuit eigen onderzoek, expertise of werkervaring bijdragen aan het debat. De opinies hoeven niet overeen te komen met die van de redactie.
‘Wat hebben ze uitgevoerd de afgelopen jaren?!’ klinkt het boos en radeloos over de telefoon. Herinneringen aan de rampzalige aardbeving van 17 augustus 1999 zijn nog levendig voor mijn hoogbejaarde Turkse ouders. ‘Waar zijn al die opgehaalde miljarden, is er dan helemaal niks mee gebeurd?!’ vraagt mijn vertwijfelde vader zich hardop af vanuit een – oh ironie – schokveilig Gronings dorp.
In 2000 Nationale Aardbevingsraad opgericht
Kort na deze catastrofe in 1999 neemt het Turkse parlement de voorlopige wet op de communicatiebelasting – in de volksmond aardbevingstaks – aan. Via facturen op mobiele telefonie, internet en kabel-tv wordt tot wel 10 procent afgedragen. Om te laten zien dat het zijn regering menens is, deelt toenmalig premier Bülent Ecevit op 21 maart 2000 aanvullend een circulaire waarmee hij de oprichting van de Nationale Aardbevingsraad bekendmaakt.
Deze Ulusal Deprem Konseyi bestaat uit gerenommeerde Turkse en internationale wetenschappers. Met als hoofddoel Turkije op alle mogelijke manieren voor te bereiden op de onvermijdelijke schok die de binnenzee van Marmara en miljoenenmetropool Istanbul nog gaat treffen. Het gezaghebbende orgaan publiceert periodieke rapporten waarin wordt geadviseerd om bouwvoorschriften naar Japans voorbeeld aan te houden. Daarnaast wordt hard gewerkt aan zaken als onafhankelijk toezicht op bouwprojecten, een early warning system en een gestroomlijnde logistieke rampencoördinatie.
De denktank heeft de modernste technologische kennis in huis, en er is geld. Het Internationaal Monetair Fonds heeft miljarden beschikbaar gesteld. Kortom, Turkije was hard bezig zijn zaken goed op orde te krijgen. Toch gaat het ruim 23 jaar later opnieuw fout, met alle noodlottige gevolgen.
Luister ook de podcast Elke Week: Aardbevingen in Turkije en gerommel op de universiteit
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Turkije andermaal onvoorbereid gegrepen door kolossale aardbeving
Maandagochtend 6 februari wordt het land andermaal onvoorbereid gegrepen door een kolossale aardbevingsramp. Net als bij de hevige schok rond het West-Anatolische Izmit in 1999, storten in het zuidoosten complete wijken als kaartenhuizen in. Het onheil bereikt bijkans Bijbelse proporties. De dubbele beving legt een gebied in puin dat zich uitstrekt van Malatya tot het Syrische Damascus, van Adana tot Diyarbakir. Eenderde van het Turkse grondoppervlak wordt hard geraakt door de tektonische toorn van schuivende continentale platen. Stierven bij het vorige nationale trauma zeventienduizend mensen, nu wordt gevreesd voor een veelvoud.
Lees ook deze column van Robbert de Witt: Waar we niet over praten: de idioten in de Turkse politiek
Professor Naci Görür waarschuwt de laatste jaren onafgebroken voor grote bevingen. Begin vorig jaar vraagt hij op Twitter aandacht van de autoriteiten voor de Oost-Anatolische breuklijn rondom Kahramanmaras, het huidige epicentrum. Maar naar Görür en zijn collega’s wordt nauwelijks geluisterd. De Ulusal Deprem Konseyi, de Nationale Aardbevingsraad – waartoe ook hij behoort – wordt op 6 januari 2007 met een pennenstreep door de regering-Erdogan opgeheven. Voorzitter professor Haluk Eyidogan gist naar de reden: ‘Zonder ons te vragen of te informeren, en voor ons raadselachtige redenen is de raad permanent ontbonden.’
In rampgebied is niets te zien van beschermende maatregelen
Intussen is in het rampgebied niets terug te zien van beschermende maatregelen of enig toezicht. Nagelnieuwe, pas opgeleverde, flatgebouwen vallen als dominostenen om. Van gestroomlijnde logistieke hulp naar de slachtoffers is ook bijzonder weinig te merken. In steden als Malatya, Elbistan en Kahramanmaras liggen 36 uren na de ramp nog duizenden mensen bedolven onder beton en steen.
Nog eens honderdduizenden burgers brengen de nacht onbeschermd en onverwarmd door in de vrieskou. De overheid stuurt hulp via het calamiteitencentrum AFAD, maar dat faalt hopeloos. Vooral de situatie in de zuidelijke provincie Hatay is schrijnend. Complete steden en dorpen zijn hier overgelaten aan hun lot. Tekenend is de noodkreet van Volkan Demirel, ooit keeper van het nationale elftal en Fenerbahçe, thans trainer van Hatayspor. Huilend smeekt hij op social media om hulp, de beelden gaan de wereld over.
Die hulp zal voor vele duizenden slachtoffers jammerlijk te laat komen, omdat overheidstaken als toezicht, volksveiligheid en gecoördineerde hulp bij calamiteiten niet de hoogste prioriteit lijken te hebben gehad voor president Erdogan en zijn AK-partij. Tussen 1999 en 2023 is een slordige 40 miljard euro opgehaald aan eerdergenoemde aardbevingstaks. Maar dat geoormerkte geld is op 1 januari 2006 toegevoegd aan de algemene middelen. De president liet weten geen verantwoording te willen afleggen over de specifieke besteding ervan.
Lees ook het eerste EW Podium-stuk van Kaan Özgök: Stuurloos Turkije snakt vergeefs naar verkiezingen
Want dat is niet de manier waarop rechts-populistische politieke partijen als de AK-partij en voorgangers electoraal succes behalen in Turkije. Met de migratie naar de grote steden in de tweede helft van de vorige eeuw komt ook illegale huizenbouw op. De gecekondu, wat letterlijk ‘in één nacht neergezet’ betekent, wordt in korte tijd een fenomeen. Politiek loont het deplorabelen met hun onveilige gecekondu, in ruil voor hun stem, door de vingers te zien. En zelfs, tegen betaling, te pardonneren. Deze laatste vorm van uitbuiting heeft de AK-partij maar liefst zeven keer toegepast sinds 2009.
Bouwbesluiten maar liefst 164 keer aangepast
En daar blijft het niet bij. De wet op de bouwbesluiten wordt in dezelfde periode maar liefst 164 maal aangepast. Opheffing van de lastige Nationale Aardbevingsraad moet in dat licht worden gezien. Turkse politiek dient voor de islamistische AK-partij als vehikel om rijk te worden. De kortste weg naar die rijkdom verloopt via bouwprojecten. Wie meer laat bouwen, loopt sneller binnen, en dat gaat niet zonder het omzeilen van veiligheidsvoorschriften. Besparen op veiligheid is lucratief. Helemaal bovenaan deze kleptocratische voedselketen staat president Erdogan. Zijn buitensporige rijkdom laat zich geenszins verklaren door alleen zijn ambtssalaris.
En als alles instort, is er altijd nog de voorzienigheid. Dankzij de lotsbestemming kan de zittend president burgers altijd nog wijsmaken dat Allah het zo heeft gewild. Een lezing die mogelijk resoneert bij zijn eigen dociele gevolg, maar niet zal worden geaccepteerd door tienduizenden nabestaanden. Daarvoor krijgen hij en zijn AK-partij hopelijk de rekening gepresenteerd tijdens de komende verkiezingen. Intussen verstommen op mijn Turkse Twitter-tijdlijn stilaan de noodkreten van slachtoffers, verstuurd met mobiele telefoon vanonder het puin. De meeste batterijen lopen op hun laatste percentages. Zouden deze mensen beseffen dat ze met elk noodbericht 10 procent afdragen aan een falende en zelfverrijkende overheid?