De Zweedse verkiezingen komend weekeinde tonen een diep verdeeld land, waar de problemen groot zijn en oplossingen ver te zoeken, schrijft socioloog en Zweden-kenner Sjors Joosten op EW Podium.
Sjors Joosten (1993, 29 jaar) is PhD student in sociologie aan de Stockholm universiteit. Hij onderzoekt de rol en positie van Zweedse hiphop in de samenleving en wat voor beeld die muziekstroming schetst van een ‘nieuw’ Zweden.
EW Podium publiceert opinies van jonge schrijvers, die vanuit eigen onderzoek, expertise of werkervaring bijdragen aan het debat. Plaatsing hoeft geen redactionele instemming te betekenen.
Zondag 11 september gaat Zweden naar de stembus om een nieuw parlement te kiezen, en tegelijk ook de regionale en lokale afvaardigingen. Het eens zo egalitaire land is allesbehalve gelijk. De sociaal-democratische structuur die in de vorige eeuw zo’n furore maakte, is langzaam veranderd in exceptionalisme, in superioriteitsdenken, in het begrenzen van en binnen de Zweedse samenleving. De kloven zijn overal zichtbaar. Economisch in vermogen en inkomen, symbolisch in sociaal-cultureel opzicht. Ruimtelijk tussen centrum en periferie, zelfs tussen bepaalde buurten binnen de steden, maar ook politiek is er een scheuring ontstaan. Wat kan Nederland leren van de Zweedse politiek?
Dwars door het midden
Het midden is weg! De grote centrumpartijen, de sociaal-democraten en de ietwat rechts-conservatieve Moderaterna (‘gematigden’) kunnen wel een sterke paarse regering creëren, maar zullen dat naar alle waarschijnlijkheid niet doen. De Sverigedemokraterna – de SD of Zweden Democraten die na hun parlementaire entree in 2010 maar zijn blijven groeien – hebben het politieke speelveld danig veranderd en naar rechts laten opschuiven.
Het SD-bloemetjes-logo is handig over de vroegere neonazistische wortels heen geplakt en online-mediaplatform Riks (‘rijks’) – waarvoor oud-Forum-lid Eva Vlaardingerbroek nog een tijdje heeft gewerkt en dat de indruk wekt door de overheid te worden ondersteund – vergroot bepaalde tegenstellingen juist extreem uit, bijvoorbeeld over immigratie. Leider van de Moderaterna Ulf Kristersson zei tijdens de vorige verkiezingen in 2018 nog nooit met SD te zullen samenwerken, maar een mogelijk minister-presidentschap heeft hem toch daartoe verleidt. Nu staan ze samen sterk, alhoewel onduidelijk is wie de touwtjes in handen heeft, aangezien de laatste peilingen de SD het recht op rechts geven.
Wel duidelijk is dat Zweden afkoerst op een T-splitsing: het gaat óf over links, óf over rechts. En hier liggen de percentages heel dicht bij elkaar, allebei rond de 49 procent. De vermoedelijke coalities zijn al maanden bekend, dat de sociaal-democraten de grootste worden ook, maar hoe het zich verder ontwikkelt, is lastig te voorspellen. De campagne en de debatten verlopen giftiger en feller. In plaats van een constructieve dialoog over de eigen beleidsplannen, halen politici hard uit naar de concurrentie – ‘de huidige linkse regering heeft het land verwaarloosd’ – of omgeven zich met etno-nationalistisch gedachtegoed, zoals de rechtse partijen. Er is beslist een kloof en een verbindende brug lijkt niet in zicht.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
De gesloten brug als symbool voor een verdeeld Zweden
Je zou zeggen dat Zweden juist goed zijn in het bouwen van bruggen – net als Amsterdam probeert Stockholm zich toeristisch te profileren als het ‘Venetië van het Noorden’, gebouwd als het is op 14 eilanden en verbonden door 57 bruggen – maar dat is in de politiek niet het geval.
Veel buitenwijken van Stockholm zijn sociaal-economisch kwetsbare gebieden, met meer diversiteit, werkloosheid, armoede en criminaliteit. Slechte sociale voorzieningen, slecht onderwijs, kansenongelijkheid en uitsluiting van de maatschappij zijn er serieuze problemen. Rinkeby is zo’n buurt. Gebouwd in de jaren zeventig met de beste bedoelingen om nieuwe stedelijke inwoners, in het bijzonder immigranten, te ontvangen. Makkelijk te bereiken met de metro of auto, maar omringd en afgesloten door bossen en snelwegen.
Lees ook: Waarom links in Zweden rechtsaf slaat
De oplossing om segregatie tegen te gaan en de sociale afstanden tussen deze achterstandswijk en de rest van de stad te verkleinen, ligt er: een brug over de snelweg tussen Rinkeby en het nabijgelegen Stora Ursvik. De brug, die allang is gebouwd en zelfs een prijs heeft gewonnen in 2020 voor het intensiveren van de uitwisseling tussen beide buurten, is tot op de dag van vandaag gesloten gebleven.
Als het aan de SD ligt, blijft dat zo. In hun lokale campagne beloven zij zelfs dat de brug zal worden gesloopt. De demonisering van en negatieve beeldvorming rond Rinkeby blijven in stand. De verschillen tussen beide buurten zijn blijkbaar te groot, het draagvlak voor inclusiviteit en uitwisseling is ver te zoeken, zeker met een extreem-rechts discours dat steeds meer genormaliseerd raakt. Er zijn zeker verschillen in bijvoorbeeld opleiding, werk, investeringen en voorzieningen, en ook in de misdaadcijfers: in alle gevallen trekt Rinkeby aan het kortste eind.
Maar het blokkeren van onderlinge contacten en het aanwakkeren van angst zijn niet de oplossing. Helaas wordt door politieke opportunisten de valse illusie van veiligheid meer gewaardeerd dan het overbruggen van segregatie en vooroordelen en het creëren van sociale cohesie.
Wat nu?
Je kunt in Zweden niet meer om extreem-rechts heen. De nationalistische ideologie is genormaliseerd en heeft vele harten gewonnen, vooral onder de mannelijke bevolking, van wie één op de vier SD stemt. Het SD-gedachtegoed nestelt zich langzaam dieper in de samenleving. Een gevoel van Zweedse superioriteit lonkt, aangejaagd door leuzen als ‘Houd Zweden Zweeds’ en door ‘harde’ populistische onderwerpen als immigratie, integratie en rechtsorde. Nu de verkiezingscampagne wordt gedomineerd door deze thema’s, staan links en rechts pal tegenover elkaar.
Lees ook dit artikel uit 2016: Zweeds idealisme verdampt door enorme migrantenstroom
Dus wat nu? Veel kanten kan het niet op. Het midden is haast verdwenen, Zweden verkeert in een tweestrijd. Concrete oplossingen voor een gesegregeerd Zweden, zoals de brug tussen Rinkeby en Stora Ursvik laat zien, worden afgeserveerd. De kloof in de Zweedse politiek groeit. Verschillen worden uitvergroot, terwijl er vaak ook overeenkomsten zijn. Het speelveld raakt gefragmenteerd en alle mogelijke bruggetjes tussen beide kampen zijn verbrand.
Het traditionele Zweedse gelijkwaardigheidsdenken – jämlikhet – is geleidelijk ingewisseld voor gevoelens van superioriteit en minder collectivisme, juist nu er een inclusief verhaal nodig is. Iets waarover beide kanten te weinig praten en iets wat Zweden pas echt sterker zou maken.