Opeens werd een vage complottheorie op sociale media onderwerp van landelijk nieuws: de gedachte dat zonnebrandcrème schadelijk zou zijn en moet worden vermeden. Het is een voorbeeld van hoe gevestigde media iets groot maken wat eigenlijk geen aandacht moet krijgen, schrijft historicus Gert Jan Geling op EW Podium.
Gert Jan Geling (1987) studeerde geschiedenis, theologie, Arabische taal en cultuur, internationale betrekkingen, American Studies en Midden-Oosten studies. Op dit moment doceert hij Integrale Veiligheidskunde aan de Haagse Hogeschool, promoveert hij in politieke filosofie en schrijft hij boeken over uiteenlopende onderwerpen.
EW Podium publiceert opinies van jonge schrijvers, die vanuit eigen onderzoek of werkervaring bijdragen aan het debat. De artikelen reflecteren niet noodzakelijkerwijs de opvatting van de redactie.
Op een mooie, zonnige dag zag ik op mijn sociale media wat beelden voorbijkomen van zogeheten wappie-influencers, vooraanstaande, invloedrijke, personen uit het extreem-rechtse/wappie milieu. Het waren foto’s van hoe de personen in kwestie genoten van deze zonnige dag. Hun commentaar erbij luidde dat ze die dag zonnebrandcrèmevrij waren.
Op dat moment dacht ik: hartstikke leuk, als je wilt verbranden, vooral doen. Of als je er niet van houdt om jezelf in te smeren, blijf dan zo veel mogelijk in de schaduw. Maar niet veel later leerde ik van diezelfde sociale media dat er een ideologische component in deze in eerste instantie onschuldig ogende post school, namelijk dat hier een punt wordt gemaakt tegen zonnebrandcrèmes. Sommige wappies zouden de middelen die beschermen tegen uv-straling juist als schadelijk zien.
Van wappie-niche tot trending topic
Wist ik veel dat exact dit onderwerp binnen de kortste keren heel groot zou worden. In eerste instantie leek het alleen even een trending topic op sociale media te zijn, zoals ophef op sociale media die wel vaker nergens over gaat. Maar het bleef niet bij aandacht op sociale media. Binnen afzienbare tijd besteedden ook grote, landelijke ‘mainstream media’ aandacht aan zonnebrandmiddelen en dat wappies zich nu ook tegen zonnebrandcrèmes keren. Fabrikanten en verkopers van de producten lieten van zich horen door de voordelen op te sommen en her en der werden artsen geïnterviewd om de expert opinion een plek te geven in het geheel.
Van het ene op het andere moment waren enkele posts van wappie-influencers op sociale media plotseling een landelijke trending topic door de aandacht van de gevestigde media, producenten en deskundigen. Mainstream media gingen graven in de mogelijke achtergronden van het verzet van de wappies tegen zonnebrandcrèmes en onder deze artikelen op sociale media verschenen vervolgens weer uitgebreide commentaren van de wappies zelf.
Het waren dus niet zozeer de posts van de influencers, maar vooral het feit dat de grote landelijke media dit fenomeen oppikten dat ertoe leidde dat het verzet tegen zonnebrandcrèmes veel aandacht kreeg. Plotseling waren we in de samenleving serieus een discussie aan het voeren waarin we de basale voordelen van zonnebrandproducten opnieuw moesten uitleggen. Het was alsof je iets wat je normaal gesproken aan een onwetend kind uitlegt plots opnieuw moest verantwoorden tegenover een hele samenleving van volwassenen.
Is aandacht voor wilde complotgedachten te rechtvaardigen?
Soms komen onderwerpen op sociale media bovendrijven die aandacht van een breed publiek verdienen. Denk bijvoorbeeld aan de #MeToo-kwestie en de bredere aandacht voor seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dit zijn serieuze onderwerpen die tot voor kort onderbelicht bleven, maar nu terecht in de schijnwerpers staan. Brede landelijke media-aandacht hiervoor is te rechtvaardigen. Maar geldt dat ook voor wappies die geloven dat het gevaarlijk is om je in te smeren met zonnebrandcrème en dat je je huid vooral zonder gebruik van dit soort middelen moet blootstellen aan de zon?
Meer over dit onderwerp: Hoe influencers complottheorieën over het coronavirus verspreiden
Nu zou je kunnen zeggen dat dit wel degelijk belangrijk is. Want als mensen massaal gaan geloven dat zonnebrandcrèmes schadelijk zijn en ze daarom niet meer gaan gebruiken, kunnen we in de toekomst met serieuze gevolgen worden geconfronteerd – zoals een fikse toename van het aantal gevallen van huidkanker. Dit was waarschijnlijk ook de redenering achter de aandacht van landelijke media, bedrijven en experts. Want we willen natuurlijk niet dat de zonnebrandcrème plotseling een verkeerd imago krijgt en massaal wordt gemeden.
Negeer het verzet
Maar is het niet zo dat het imago van zonnebrandmiddelen aangetast raakt juist doordat de discussie over zonnebrandcrèmes plotseling zo in de schijnwerpers staat? Voor veel Nederlanders die niet bekend zijn met de discussie, haar oorsprong en het verzet van de wappies, zal wellicht de gedachte ‘waar rook is, is vuur’ opgaan. Als zonnebrandmiddelen opeens in vooraanstaande media worden besproken, zal er wellicht iets mee aan de hand zijn. Oftewel: juist de aandacht van landelijke media voor het ‘wappieverzet’ kan potentieel meer schade aanrichten dan het verzet zelf.
Meer van Gert Jan Geling voor EW Podium: Waak voor de radicalisering van de anti-vaxxbeweging
Moeten we het verzet van de wappies dan maar helemaal negeren? Ik zou hiervoor pleiten. Want wappies en hun influencers leven van de aandacht die ze krijgen en van de ophef die ze genereren. Ophef die de bestaande orde ter discussie en onder druk kan zetten. Aandacht is dus als zuurstof voor het vuur. Laat daarom de ophef die wappies genereren waar die thuishoort: op sociale media. En laten gevestigde media gewoon bij hun kerntaak blijven. Een podium geven aan wappies en hun kruistochten hoort daar niet bij.