De omstreden coronapas luidt een nieuw hoofdstuk in van burgerlijke vrijheidsinperking op grond van veiligheidsargumenten. Velen zullen een knoop in hun maag hebben gekregen bij deze maatregel. Terecht, want zowel de aantasting van de individuele vrijheid als erosie van liberale samenlevingsprincipes wegen ethisch buitengewoon zwaar, schrijft filosoof Gerben Bakker op EW Podium.
De coronapas schendt het non-discriminatiebeginsel (hoewel dat in juridische zin nog zal moeten worden uitgevochten, ten minste in ethische zin). Waar de avondklok ons nog allemaal raakte, is hier sprake van een maatschappelijke uitsluitingsstructuur op grond van lichamelijke eigenschappen. Dat is principieel zorgelijk, en daar kunnen we de onwenselijke sociale effecten nog bij optellen. Toegangsobstructie raakt groepen die op grond van persoonlijke overtuigingen vaccins weigeren. Mensen die zich niet willen aanpassen aan het beleid zullen zich de paria’s van de binnenstad voelen .
Gerben Bakker (1982) studeerde wijsbegeerte en werkt als hogeschooldocent Integrale veiligheidskunde aan de Haagse Hogeschool. Hij is auteur van Ethiek en veiligheid (2015) en schreef, samen met Gert Jan Geling, Over politieke correctheid (2018).
Dit is een artikel van EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week diverse artikelen van jonge schrijvers die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring bijdragen aan het publieke debat.
Digitale veiligheid in het geding
En dan hebben we het alleen nog over het politieke doel en niet over de techniek zelf. De impact van de technologie moet proportioneel zijn aan het probleem dat ermee wordt opgelost. Met de huidige lage IC- bezetting en dito dodental is de directe meerwaarde lastig aan te tonen. Er zijn bovendien alternatieve technieken te bedenken gericht op positieve stimulans en de bescherming van kwetsbare groepen in plaats van op het buitensluiten van ongevaccineerden.
Vraagtekens kan men ook plaatsen bij de ongelijke toegankelijkheid. Nog altijd mist 11 procent van de bevolking digitale basisvaardigheden. Deze mensen worden het bureaucratische bos ingestuurd voor een papieren QR-code. Men moet veel energie steken in het ontvangen van een breed verafschuwde vrijgeleide die bovendien het eigen digitale onvermogen bevestigt.
Een ander punt is dat de de overheid zich steeds meer de rol toe-eigent van beheerder van kwetsbare gegevens. Het is onzuiver dat de GGD- inentingsregistraties, verzameld onder het mom van de volksgezondheid, nu worden gehanteerd als input voor een controle- en toegangsinstrument. In de ethiek heet dit function creep. Daar komt nog bij dat de staat in het verleden nauwelijks heeft laten blijken een veilige gegevensbeheerder te zijn.
Lees ook het commentaar dat Bram Hahn vorige maand schreef: Gemankeerd coronapaspoort gaat te ver
Coronapas is vernederend
Naast deze uitsluiting zijn er de sociaal-psychologische effecten die veel te weinig worden meegewogen. Elke plicht tot identificatie is een kleine vernedering omdat ze de steriele en asymmetrische verstandhouding blootlegt tussen de controleur en de gecontroleerde. De gecontroleerde ervaart verantwoording te moeten afleggen over de normaal zo vanzelfsprekende eigen identiteit. Andersom ontstaat de valse indruk dat eenieder die alle registraties netjes op orde heeft, zich ‘terecht’ geprivilegieerd mag voelen. Dit gevoel wordt versterkt door de framing van vaccinatietegenstanders als ‘wappies’. Brede verontwaardiging en onderlinge argwaan tussen burgers zijn het gevolg.
Denk ook aan de enorme maatschappelijke weerstand van de naoorlogse generatie tegen de wet op de identificatieplicht. Deze wet maakte het voor de politie ineens veel makkelijker om het identiteitsbewijs te vorderen. Vanuit veiligheidsoverwegingen waren er natuurlijk warme pleitbezorgers. Maar de toen heersende achterdocht had een historische bron: een innig verzet tegen de vernederende ervaring dat je ‘op eigen erf’ aan een tirannieke macht moet bewijzen wie je bent.
De nieuwe editie van EW bestelt u snel en eenvoudig online. Op werkdagen voor 15.00 uur besteld, morgen bij u op de mat. Wilt u losse edities van EW bestellen?
Dat kan via onze webshop (gratis verzending)
Ook ‘zachte’ dwang is onwenselijk
Je hoeft niet blij te zijn met vaccinweigeraars om te begrijpen dat het scheppen van ‘zachte’ dwang door uitsluitingsmechanismen onwenselijk is. Jezelf laten inenten met een substantie waarbij wij qua inhoud en effect moeten vertrouwen op de onderzoeken en informatie van fabrikant en instituties, moet ten principale een autonoom wilsbesluit blijven voor alle volwassenen. Er is absoluut reden om vertrouwen te stellen in de wetenschap, maar de vrije meningsvorming die we hier bezitten, is bijkans heilig en niet minderwaardig als ze niet gefundeerd is op wetenschappelijk inzicht.
Wij in westerse landen moeten accepteren dat hier geen Chinese kadaverdiscipline is af te dwingen. Als gevolg daarvan zal er misschien geen optimale groepsimmuniteit ontstaan en zullen er meer mensen ziek worden dan als er een totale volksvaccinatie was afgedwongen. Maar dit is de tol die we betalen voor de vrije samenleving: veiligheid gaat niet voor alles, zeker niet voor het principe van lichamelijke zelfbeschikking.
Beleid moet vertrouwen wekken
Politiek zou geen concessiestrategie moeten inhouden om de vaccinatiegraad koste wat het kost te verhogen, maar zou nu gericht moeten zijn op vertrouwen verhogend beleid. ‘Wij’ in het vrije Westen kunnen daadwerkelijk een pandemie het hoofd bieden, met eerbied voor onze vrijheden en democratische verworvenheden. In plaats daarvan kiest het kabinet nu voor een technocratische route met het reële gevaar op een hellend vlak te belanden naar meer data en controledrang.
Meer over dit onderwerp: De voor- en nadelen van het coronatoegangsbewijs
Wie wil begrijpen waarom de overheid met deze maatregel de spreekwoordelijk Rubicon is overgestoken, zou de film Gattaca (1997) eens moeten kijken. De film schetst het onrecht dat ontstaat in een verdeelde samenleving tussen mensen mét en zónder biologische upgrades. Een land van exclusion zones en biometrische blokkades. Ik voorzie, naarmate technologie en veiligheidspolitiek inniger verbonden raken, dat dergelijke dystopische vergezichten onafwendbaar zijn. Maar dat betekent niet dat het demissionair kabinet naar dat doemscenario toe hoeft te hollen.