Nederland heeft een van de meest geliberaliseerde energiemarkten van de Europese Unie. Destijds is bij de liberalisering vergeten dat een markt ook regels behoeft. De partij die voortkomt uit het liberalisme wil dat verzuim herstellen. De consument moet beter worden beschermd, schrijft VVD-Kamerlid Silvio Erkens op EW Podium.
Silvio Erkens (1990) is sinds 2021
Tweede Kamerlid voor de VVD. Hij is woordvoerder Energie & Klimaat. Erkens komt van buiten de politiek. In de Kamer maakt hij zich onder meer sterk voor de bouw van kerncentrales.
EW Podium publiceert opinies van (vooral jonge) schrijvers, die vanuit eigen onderzoek of werkervaring bijdragen aan het debat. De artikelen reflecteren niet noodzakelijkerwijs de opvatting van de redactie.
Betaalbare en betrouwbare energie. Dat willen we allemaal. Maar helaas is daarvan al geruime tijd geen sprake meer door de oorlog in Oekraïne. Die heeft de energiemarkt zo door elkaar gegooid dat de prijzen voor gas en elektriciteit de pan uit rijzen, en dat de zekerheid dat we altijd voldoende energie hebben, ernstig onder druk staat. Huishoudens kunnen niet meer overstappen naar andere energiebedrijven en zijn dus machteloos aan hun leverancier overgeleverd. Door de hoge prijzen lopen we voor het eerst in decennia het risico dat mensen in de kou komen te zitten en bedrijven hun productie moeten stilleggen.
Het kabinet heeft eerder dit jaar al miljarden euro’s vrijgemaakt om de prijsstijgingen te dempen. Daar komt een prijsplafond bij: een maximumprijs bij zeer hoog verbruik. Voor veel lage en middeninkomens die het krap hebben of krijgen, zal dit enige broodnodige verlichting brengen. Dat de overheid zo stevig ingrijpt in de energiemarkt is een unicum sinds deze markt in 2004 werd vrijgegeven.
Keerzijde van het model: grote risico’s voor de consument
Nederland heeft binnen de Europese Unie een van de meest geliberaliseerde energiemarkten. Dat heeft vroeger veel profijt opgeleverd. Geprivatiseerde bedrijven die met elkaar concurreren namen de plaats in van vaak logge, inefficiënte overheidsbedrijven. Consumenten kregen de vrije keuze van welke leverancier zij gas en stroom wilden afnemen. Dit alles leidde tot fors lagere prijzen, en daarnaast tot hoognodige investeringen in het energieaanbod en -netwerk. Maar nu zien we ook de keerzijden van dit model.
Lees ook dit commentaar: Faalt markt of overheid?
De energiecrisis laat de grote risico’s zien van de manier waarop onze energiemarkt is ingericht: te weinig aandacht voor consumenten-bescherming en leveringszekerheid. Huishoudens zitten, door het gebrek aan mogelijkheden om over te stappen, vast aan kleine monopolies en kunnen de eindjes vaak niet meer aan elkaar knopen. De leverings-zekerheid staat onder druk, in elk geval voor de komende twee winters.
Overheid moet als liberale marktmeester strenge kaders stellen
De vrije markt is normaal gesproken efficiënter, zorgt voor innovatie en kan de energietransitie goed op gang houden. Die voordelen zou ik willen behouden.
We moeten er immers voor waken dat we het kind met het badwater weggooien. Maar we zien ook dat een fors strengere rol voor de overheid nodig is. Die moet optreden als liberale marktmeester door strenge kaders te stellen waarbinnen de markt kan functioneren. Net als na de financiële crisis bij de banken moeten nu de teugels in de energiemarkt stevig worden aangehaald. Zo behouden we de voordelen van marktwerking, maar stellen we wel harde grenzen en beschermen we consumenten.
Tekst gaat verder onder video
Voordat het prijsplafond ingaat verhogen meerdere energiemaatschappijen dit weekend nog hun tarieven. VVD-Kamerlid @SilvioErkens vindt dat er snel maatregelen moeten volgen. “De ACM moet hard ingrijpen, anders moeten we de bevoegdheden van de ACM misschien uitbreiden.” #Op1 pic.twitter.com/5hehHWRyig
— Op1 (@op1npo) September 28, 2022
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Dit mag allemaal misschien verrassend klinken uit de mond van een liberaal, maar de vrije markt is een middel en geen doel. We hebben juist een overheid nodig die strenge randvoorwaarden stelt, zodat de markt voor de maatschappelijk gewenste resultaten kan zorgen. Welke voorwaarden zijn dit?
Bescherm de consument in de energiemarkt
In de eerste plaats moeten we strengere eisen stellen aan energieleveranciers. Verschillende leveranciers, waaronder enkele cowboybedrijven, vallen bij het kleinste zuchtje tegenwind om doordat ze niet genoeg geld achter de hand hebben. Er moeten daarom strenge eisen komen voor toetreding tot de energiemarkt en voor de financiële gezondheid van deze bedrijven.
Ook moet het toezicht van de Autoriteit Consument & Markt worden versterkt: die moet erop kunnen toezien dat bedrijven geen onverantwoorde risico’s nemen, bijvoorbeeld in hun inkoopgedrag. Sowieso is het de vraag of er zestig energieleveranciers nodig zijn, of dat het ook met minder kan.
Lees wat u zelf kunt doen om geld te besparen
Contracten moeten transparanter
Daarnaast is versterking van de bescherming van consumenten nodig. Nu is de consument de dupe van de grillen van de energiemarkt en de soms ondoorzichtige acties van energieleveranciers. De overheid moet hiertegen streng reguleren. Zo dienen vaste contracten weer de norm te worden, in plaats van jaarlijks overstappen. Dat geeft zekerheid. De contracten moeten ook transparanter worden; de kleine lettertjes zijn vaak onbegrijpelijk.
En als energieleveranciers omvallen, mogen de klanten niet het kind van de rekening zijn. Maak bijvoorbeeld een fonds waarin de leveranciers jaarlijks wat geld storten, om voorschotbedragen alsnog te betalen wanneer een bedrijf omvalt.
Meer eigen productie: zon, wind, waterstof, Noordzeegas en kernenergie
Ten slotte moet de leveringszekerheid worden vergroot. De overheid dient energiebedrijven te stimuleren om in te zetten op zoveel mogelijk langetermijn-inkoopcontracten. Bijvoorbeeld met een bevriend land als Noorwegen. Daarnaast moeten we hard doorwerken aan de uitbouw van onze nationale energieproductie: zon, wind, waterstof, Noordzeegas en kernenergie.
Op deze manier behouden we de voordelen van het model dat we hadden, maar bouwen we ook meer zekerheid in voor de consument. De overheid als liberale marktmeester moet streng de energiemarkt inkaderen op bovengenoemde aspecten. De consument moet centraal komen te staan. Zodat energie weer doodgewoon en vanzelfsprekend wordt, en niet iets is om van wakker te liggen.