De modieuze roep om meer diversiteit in het curriculum van universitaire studies richt zich ook op de filosofen. Hun opleidingen zouden te veel zijn gericht op westerse, veelal Europese denkers en geen ruimte bieden aan niet-westerse manieren van weten. Maar juist die filosofie is van oudsher een typisch Europese traditie, betoogt filosoof Shad Raouf in een artikel voor EW Podium.
De roep om dekolonisatie van de wetenschap klinkt overal, zo ook in de academische filosofie en wijsbegeerte. De canon van de belangrijkste filosofen zou te ‘wit’, te mannelijk en te westers zijn. Filosofen zouden zich meer open moeten stellen voor denkwijzen van over de hele wereld.
Shad Raouf (1990) studeerde filosofie aan de Radboud Universiteit en werkt als podcasthost, filosofiedocent en marketeer.
Dit is een artikel voor EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week meerdere artikelen van jonge schrijvers, die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring willen bijdragen aan het publieke debat.
Dat zo’n filosofische canon het product kan zijn van vooroordelen en daarom altijd ter discussie moet staan, is iets waarin ik me kan vinden. Maar dat geldt niet voor het idee dat een academische opleiding in de filosofie net zoveel gewicht moet geven aan denkers van buiten Europa, omwille van de diversiteit. Dat is een misvatting van wat filosofie is: als ware zij een universele zoektocht naar wijsheid en een manier van denken waaronder we kritiekloos alle denkwijzen kunnen categoriseren.
Filosofie als Europese traditie
Liever zou ik bepleiten dat filosofie een typisch Europese traditie is die bij de Grieken begon. Daarmee bedoel ik niet dat de filosofie een geprivilegieerde plek zou moeten hebben ten aanzien van andere zienswijzen, alsof het proberen begrijpen van de wereld en onszelf daar begonnen is. De academische filosofie is boven alles een traditie. Die is historisch ontstaan door de wisselwerking en reacties van denkers op elkaar, over tijd, ruimte en leefwerelden heen, van Plato tot Heidegger, van Descartes tot Ryle, van Hume tot Kant.
Dergelijke ‘Europese’ denkers vormen de canon van de huidige academische filosofie. Dat daarin andere, bijvoorbeeld oosterse, stromingen geen plek zouden hebben, komt niet zozeer voort uit een inferieur beeld van die stromingen, maar uit een beperking van wat filosofie is.
Filosofie is niet universeel
Filosofie is dan niet een alomvattend en universeel stijl van redeneren, maar een specifieke historische traditie, zoals een kunsttraditie of vechtsport. Zo ook is de filosofie een bepaalde categorie in het geheel van manieren om de wereld te begrijpen. Het is juist een inperking van de reikwijdte van filosofen en hun filosofie. We moeten ons realiseren dat de filosofie geen universeel karakter heeft, dat ze een historisch ontwikkelde traditie is en dat de canon van belangrijke filosofen een reflectie is van de werken die die traditie hebben gevormd.
Lees ook dit stuk van filosoof Sebastien Valkenberg: De gevaren van amerikanisering op universiteiten
Natuurlijk staat die canon altijd ter discussie en moeten academici deze blijven herzien al naar gelang inzichten veranderen. Maar de uitsluiting van bepaalde stromingen is geen waardeoordeel over die stromingen: de filosofie heeft geen universeel karakter.
En dat is niet meteen racistisch
Als academische filosofen niet elke alternatieve denkwijze, kosmologie of mensbeeld toelaten tot hun canon, maakt dat hen niet meteen intolerant of racistisch. Zij kiezen simpelweg voor een historisch narratief waarin zij bepaalde zienswijzen niet erkennen als onderdeel van de filosofische traditie.
We kunnen correct zijn in bepaalde denkers niet als onderdeel van de traditie te beschouwen, of incorrect. We kunnen vanuit racistische of bevoordeelde posities de canon vormgegeven hebben, maar de kleur, geslacht of afkomst van de mensen in de canon is geen bewijs of tegenbewijs dat we bevooroordeeld zijn. En het beperken van de filosofische canon tot westerse denkers is de acceptatie van de filosofie als een beperkte historisch en lokaal ontwikkelde traditie in de categorie van manieren om de wereld te begrijpen en inzichtelijk te maken.
Dekolonisatie van de filosofie miskent haar essentie
De roep om de filosofie te dekoloniseren, komt voort uit een verwarring over wat de filosofische traditie is. Het is geen universele denkwijze, het is een historische traditie waarvan sommige denkers onderdeel zijn en anderen weer niet. Het is één deel van de categorie van manieren om onszelf en de wereld te begrijpen. Categorieën maken, betekent per definitie de wereld opsplitsen in delen en leidt altijd tot uitsluiting.
Deze fundamentele spanning wordt niet opgelost door alles overal bij te betrekken. De enige oplossing is heel nauwkeurig te zijn in wát die categorieën betekenen én te beseffen dat de categorie geen universeel karakter heeft.
Lees ook deze spraakmakende column van Geerten Waling: De plaag van ‘woke’ expats op universiteiten
Dit staat los van de vraag of die historische traditie adequaat in een canon is gegoten. Het kan goed zijn dat bepaalde stromingen of denkers die er nu niet toegerekend worden er wel toe gerekend zullen worden. Maar de argumenten daarvoor kunnen, als we helder willen blijven, alleen worden ontleend aan hun bij nader inzien belangrijkere rol in die traditie – niet omdat zomaar alle zienswijzen een plek horen te krijgen in de canon van de academische filosofie.
Filosofie als wetenschap is westers en Europees
De filosofie als academische discipline is een subcategorie van het soort handelen, denken en produceren waarmee mensen de wereld, zichzelf en de kosmos begrijpen. De traditie begon in het oude Griekenland en ontwikkelde zich als een Europese, westerse traditie. Dit is de traditie waarin studenten onderwijs krijgen als ze filosofie studeren en waarover we het hebben als we praten over de canon van de filosofie.
Dat de oude Grieken zichzelf ooit beschouwden als dé vrienden van wijsheid, en dat wij die definitie tot op de dag van vandaag aanhouden, zou geen reden moeten zijn om het woord filosofie dezelfde universele betekenis toe te kennen.
Wil jij een reactie geven op dit artikel? Discussieer mee! Stuur een reactie van minimaal 200 woorden naar [email protected]. Inhoudelijke reacties die voldoen aan de algemene fatsoensnormen worden geplaatst onder dit bericht. Zie voorwaarden.