Topmanager Ben Verwaayen (62) maakt zich grote zorgen over de gevolgen van de onrust in Oekraïne en het Midden-Oosten. Volgens hem is er maar één houdbare oplossing: de grenzen opengooien.
Ben Verwaayen snijdt zijn kroket zorgvuldig doormidden voordat hij hem op zijn brood legt en gulzig fijnprakt. ‘Heerlijk. In het buitenland heb je die niet, ik kan ze alleen eten als ik in Nederland ben. Ook in Londen, waar ik woon en werk, heb je geen snacks zoals hier. Alleen fish and chips, nooit een lekkere berenklauw of zo. En in Frankrijk al helemaal niet.’ Daar vertoeft Verwaayen vaak in de zomermaanden: in de streek Luberon, vlak bij Avignon.
VVD
De voormalige CEO van telecomfabrikant Alcatel-Lucent vervult diverse bestuursfuncties en commissariaten bij internationale ondernemingen, waaronder chemieconcern AkzoNobel. Hij richtte eerder deze maand met zijn zoon het investeringsfonds Keen op. Verwaayen is nog altijd prominent VVD-lid, de lijntjes met premier Mark Rutte zijn kort.
‘Ik maak me zorgen. Er zijn allerlei veranderingen gaande. Technologisch, geopolitiek, maatschappelijk. Alles moet opnieuw worden overdacht. Zekerheden die we dachten te hebben, blijken niet zeker te zijn: wie onze vrienden zijn en wie niet, wat we kunnen doen met technologie, hoe we onze samenleving inrichten. In zulke omstandigheden is het erg belangrijk dat je kiest voor innovatie en vooroplopen. Want als één ding de laatste tijd duidelijk is geworden: het bestaande zal het lastiger krijgen dan het nieuwe.
Externe factoren
‘Je ziet bovendien dat externe omstandigheden steeds belangrijker worden. Ze hebben steeds meer invloed. Je kunt een prachtig bedrijf hebben waar perfecte tomaten worden gekweekt, maar zo’n tomatenkweker heeft geen invloed op wat er internationaal allemaal gebeurt. Nu Rusland Nederlandse tomaten boycot, heeft hij daar heel direct mee te maken.
‘Hetzelfde geldt voor mensen en bedrijven die zich bezighouden met nieuwe technologieën en plotseling te maken krijgen met een belemmerende wet- en regelgeving. Neem Uber en de taxibranche. Uber is een geweldige applicatie, een bewezen technologie. Maar er is daartegen verzet via wet- en regelgeving.’ In sommige Europese landen is de nieuwe taxidienst Uber verboden.
Lak aan regels
‘Charles-Maurice de Talleyrand, een heel slimme achttiende-eeuwse Franse politicus, zei eens: “Het onvermijdelijke moet je met kracht bevorderen.” Maatschappelijk worden heel veel dingen tegengehouden omdat partijen met gevestigde belangen weerstand bieden. Maar als iets een verbetering is, zal die weerstand uiteindelijk worden gebroken. Dan kun je daarmee maar beter vooroplopen. Technologie heeft lak aan regels en grenzen.
‘Grenzen tussen branches, mensen en landen worden steeds minder belangrijk. Dat zie je vooral aan de toepassingen van nieuwe technologieën. Die trekken zich niets meer aan van sectoren of bedrijfstakken. Er wordt iets uitgevonden voor de voedseltechnologie en dat blijkt ook te kunnen worden toegepast in de geneeskunde. Dus de werkelijke waarde van iets zit niet meer vast in de eigen discipline. De wereld is steeds sneller digitaal en online aan het worden, waardoor ook op die manier grenzen vervagen.
‘Boven op al die grote economische veranderingen zijn er de laatste maanden ook grote verschuivingen in de wereldpolitiek gaande. Ik denk dat dat leidt tot een grote verschuiving in de prioriteiten van mensen. Door alle kommer en kwel raken enorme groepen mensen op drift. Je kunt niet meer spreken van vluchtelingen: het zijn permanente stromen van mensen en die gaan een heel grote impact hebben op landen en markten.
Middenklasse
‘De enige manier om problemen te voorkomen, is actief zorgen dat welvaart verspreid raakt: er moet een middenklasse ontstaan in de gebieden die nu instabiel zijn. Er is ons daarom veel aan gelegen om te zorgen dat we de focus leggen op vrijhandel.
‘Economische en technologische ontwikkelingen zijn al lang niet meer voorbehouden aan het Westen. Ik ben zelf onder meer commissaris van het Indiase telecombedrijf Bharti Airtel, dat ook veel zaken doet in Afrika. Wat daar allemaal gebeurt aan innovatie, is echt ongelooflijk. Ik denk dat te weinig mensen hier doorhebben hoe snel dat gaat. Andere werelddelen worden razendsnel jonger, rijker en dynamischer dan het Westen. Er komt veel meer concurrentie aan.
‘Daarom moeten we de ontwikkelingssamenwerking helemaal omgooien: het moet puur om handel gaan. Ik heb het dan over de structurele ontwikkelingshulp, niet over noodhulp. In plaats van ze geld te geven, moeten we de grenzen openen voor handel met die landen. Dat is inderdaad een niet zo populair standpunt op het moment. Maar ik ben ervan overtuigd dat de wereld gebaat is bij het creëren van een zo groot mogelijke middenklasse waarin mensen aspiraties hebben, dat ze hoop hebben en niet in de categorie kansarm zitten. Mensen moeten iets te verliezen hebben. Er ontstaat veel ellende als grote groepen mensen niets te verliezen hebben, dan gaan ze voor problemen zorgen.
Open de grenzen
‘Voor Nederland is het openen van de grenzen voor handel gunstig, want wij krijgen dan toegang tot de vernieuwing in al die nieuwe markten. Er is heel veel te verkopen aan die jongens en meisjes. Er is dan ook veel voor te zeggen om de inspanningen die we nu leveren op het gebied van goodwill via ontwikkelingshulp, om te zetten in een partnerschap. En dat kan alleen via handel. Je moet de ander op ooghoogte ontmoeten in plaats van naar beneden kijken.
‘Je hebt op dit moment een digitale en een fysieke wereld. In de digitale wereld is er in essentie nu al sprake van vrijhandel: geen grenzen, amper te reguleren, toegang voor iedereen. Naarmate de digitale wereld groeit en een steeds groter deel uitmaakt van het dagelijkse leven en de economie, wordt het steeds minder begrijpelijk dat de fysieke wereld niet op dezelfde basis wordt ingericht.
‘Dat zal vast nog 20 tot 25 jaar duren, maar dat betekent niet dat je er niet nu al hard aan moet werken. Velen zullen zeggen: “Waar heeft die man het over?” Maar ik ben ervan overtuigd dat we zonder belemmeringen moeten kunnen handelen, willen we de geopolitieke situatie in de wereld stabiliseren. Dat is de enige weg. Andere oplossingen zijn schijnoplossingen, ze bieden directe bevrediging ten koste van een langetermijnoplossing.
‘Directe bevrediging leidt vaak tot niets. De zorg is niet: wat gebeurt er morgen? De zorg is: we zijn als land welvarend, hoe behouden we die welvaart? Wat houdt Nederland en Europa rijk, vredig en gelukkig? Als je dan ziet dat de wereld in de brand staat en De Telegraaf op de voorpagina meldt dat de zorgverzekering een tientje duurder wordt, dan gaat er toch duidelijk iets mis met je prioriteiten.’
Makkelijk praten
Is dat niet wat makkelijk praten voor iemand in zo’n bevoorrechte positie? ‘Dat geef ik direct toe. Maar als je zo redeneert, mag je nooit meer ergens iets van vinden. Misschien is het makkelijk kletsen, maar dan is het nog niet minder waar. Er zullen altijd winnaars en verliezers zijn, al zijn er in het geval van open grenzen grote winnaars en kleine verliezers.
‘Natuurlijk gaat het voor problemen zorgen die je moet oplossen, maar je moet jezelf de cruciale vraag stellen: gaat het barrièrebeleid van nu standhouden of niet? Als je kijkt naar hoe de wereld zich online ontwikkelt, is het antwoord overduidelijk “nee”. Online maakt een steeds belangrijker deel uit van de politiek, van bedrijven, van de hele samenleving. Dan kom je tot de conclusie dat dichte grenzen op den duur onhoudbaar zijn. Dat is onvermijdelijk. En dan moet je dat dus met kracht bevorderen.’