Het ministerie van Volksgezondheid heeft geen goede verantwoording voor een fors deel van de uitgaven aan de coronapandemie in 2020. Dat is de snoeiharde conclusie van de Algemene Rekenkamer, die minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge (CDA) en minister van Financiën Wopke Hoekstra (CDA) op de vingers tikt. Vier vragen en antwoorden.
1.
Wat is er aan de hand?
Volgens de Rekenkamer is vorig jaar in totaal 5,1 miljard euro uitgegeven aan onder meer beschermingsmiddelen, beademingsapparatuur en testmateriaal. Het financieel beheer over die uitgaven ‘schoot ernstig tekort’. Zo ontbraken bijvoorbeeld ontvangstbewijzen voor rechtstreekse leveringen van goederen aan zorginstellingen. Ook was onduidelijk of aantallen afgenomen coronatests op facturen die het ministerie betaalde, wel klopten. Daar komt bij dat de Tweede Kamer niet op tijd werd geïnformeerd over belangrijke overeenkomsten waarbij grote financiële verplichtingen werden aangegaan.
Minister De Jonge wist volgens de Rekenkamer al in september 2020 dat het financiële beheer op zijn departement onder de maat was. Maar hij greep pas begin dit jaar echt in. Ook Hoekstra had volgens het college eerder kunnen ingrijpen. Uiteindelijk deed hij dat wel, maar hij kon ‘forse fouten en onzekerheden’ niet meer voorkomen. Ook was negen dagen uitstel nodig om de jaarrekening te kunnen vaststellen.
‘Wij constateren dat het financieel beheer onder het vereiste niveau was en de organisatie niet tijdig is versterkt, wat wel nodig was om de grote uitdaging aan te kunnen die de coronapandemie met zich meebracht,’ schrijft de Rekenkamer. ‘Dit alles beoordelen wij als een ernstige onvolkomenheid. We wijzen erop dat het financieel beheer de nodige aandacht en acties van de minister en de leiding van het departement vereist, om te voorkomen dat deze tekortkomingen zich ook in 2021 en later voordoen.’
De minister heeft de genoemde onvolkomenheden inmiddels onderkend en een verbeterplan ingediend. ‘Dit plan voorziet in forse investeringen in het financieel beheer,’ aldus de Rekenkamer, die aandringt op ‘een snelle start met de uitvoering van het plan’.
2.
Wat staat er nog meer in het rapport?
De Rekenkamer is ook kritisch op de grote hoeveelheid beschermingsmiddelen die is ingekocht, veel meer dan nodig. Er zou normaal gesproken genoeg voorraad aangehouden worden voor een halfjaar, maar momenteel ligt er voldoende voor zeker tien jaar in opslag, stelde de financieel controleur van het Rijk vast.
Dat was een bewuste keuze, zegt minister van Medische Zorg en Sport Tamara van Ark (VVD) woensdag. Er moest koste wat kost voorkomen worden dat zorgmedewerkers bijvoorbeeld zonder mondkapjes zouden komen zitten. ‘Ik zeg liever sorry voor een heleboel te veel dan dat we sorry hadden moeten zeggen voor een tekort.’
Omdat het nog wel eens voorkwam dat leveringen vertraging opliepen of helemaal niet aankwamen, werd volgens Van Ark ‘alles op alles’ gezet om ‘zoveel mogelijk’ middelen naar Nederland te halen. Zo lang de prijzen die gevraagd werden binnen de perken bleven, de kwaliteit goed was en het aanbod van een levering ‘substantieel’ genoeg was, werden alle beschikbare partijen opgekocht.
De spullen die nu liggen opgeslagen, kunnen waarschijnlijk niet allemaal op tijd worden gebruikt, bijvoorbeeld omdat er een houdbaarheidsdatum op zit. Van Ark zegt dat het kabinet voorraad probeert te verkopen, of weg te geven aan landen en organisaties die de artikelen hard nodig hebben.
3.
Wat zijn de reacties uit de Kamer?
PvdA-Kamerlid Attje Kuiken noemt het rapport ‘terecht vernietigend’. ‘Dat je in een crisis snel moet handelen en veel geld uitgeeft is begrijpelijk. Maar het is geen vrijbrief voor wanbeheer,’ twittert ze.
Dat je in een crisis snel moet handelen en veel geld uitgeeft is begrijpelijk. Maar het is geen vrijbrief voor wanbeheer. Bonnetjes zijn kwijt, spullen zoek en het parlement is te vaak buitenspel gezet. De Algemene Rekenkamer is dan ook terecht vernietigend https://t.co/gEC93FIfmQ
— Attje Kuiken 👩🏫👮♀️👩💼👩⚕️ (@attjekuiken) May 19, 2021
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
4.
Hoe reageert De Jonge?
De kritiek van de Rekenkamer op de financiële administratie van het ministerie van VWS is terecht, maar er is ook geregeld bewust afgeweken van de regels omdat dat door de coronacrisis noodzakelijk was, zegt demissionair minister Hugo de Jonge woensdag in reactie. Hij beloofde voor dit boekjaar beterschap.
Volgens De Jonge klinkt de kritiek dat er miljarden ‘onrechtmatig’ zijn uitgegeven ernstiger dan zij is. Soms gaat het om administratieve tekortkomingen, zoals het ontbreken van een paraaf of een pakbon. In andere gevallen is bewust van de regels afgeweken omdat er haast geboden was. ‘Op het moment dat er beademingsapparatuur moet worden aangeschaft, testmateriaal moet worden aangeschaft, laboratoria moeten worden gecontracteerd, dan is het niet altijd mogelijk om op alle momenten alle formele regels en stappen te zetten.’
De Jonge denkt niet dat het geld verkeerd is terechtgekomen. Als een leverancier onterecht had beweerd dat er een beademingsapparaat was geleverd, had het ziekenhuis dat dat apparaat zou ontvangen wel van zich hebben laten horen, denkt hij.
De Rekenkamer erkent in het rapport dat een deel van de onrechtmatigheden het gevolg is van de crisissituatie, maar zegt erbij dat ook bestaande problemen aan het licht zijn gekomen. ‘Het financieel beheer heeft zwakheden laten zien,’ zegt De Jonge daarover. ‘Daar moeten we aan werken.’ De administratie van zijn ministerie krijgt er daarom 25 medewerkers bij. Ook wat betreft het informeren van het parlement beloofde hij voor dit jaar beterschap.