Op 4 juli vieren Amerikanen hun Onafhankelijkheidsdag. Het is een van de weinige dagen waarop ze nog enigszins verbroederd zijn. Victor Pak over de staat van Amerika na Trump en de coronapandemie.
Barbecueën met de buren, een lokale optocht of een gigantische vuurwerkshow bijwonen. Independence Day is voor Amerikanen een dag om gezamenlijk te vieren en dit jaar kan dat weer. Vorig jaar was er het coronavirus waardoor menige viering werd afgelast, als Amerikanen de deur al uit durfden.
Victor Pak (1995) is redacteur bij EW. Wekelijks op zaterdag blogt hij over wat er speelt in de Amerikaanse politiek.
Het doel dat 70 procent van de Amerikanen op 4 juli is gevaccineerd, haalt president Joe Biden op een paar procent na. Toch zijn de zorgen over corona grotendeels verdwenen. Het betekent een splijtzwam minder in de verdeelde Amerikaanse samenleving. Het presidentschap van Donald Trump en de coronacrisis verdiepten de al bestaande breuklijnen in de maatschappij en zorgden ook voor nieuwe.
Hoe moet dat verder? Joe Biden heeft zich ten doel gesteld om Amerika weer te verenigen, en de schade van Trump en de pandemie ongedaan te maken. Welke schade heeft Trump aangericht?
Trump schoffeerde vooral normen en waarden
Menige Amerikaan, vooral van Democratische snit, maakte zich in 2016 zorgen over de autocratische zucht van Trump. Tot aan de coronapandemie was die nog weg te wuiven. Trump corrumpeerde normen en hing niet dezelfde waarden aan als vrijwel alle presidenten voor hem, maar blijvende schade aan democratie en rechtsstaat was nog niet waar te nemen.
Voormalig landsadvocaat Eric Daalder beschrijft dat in zijn boek President Trump en de rule of law. In dit uitgebreide essay wil Daalder de vraag beantwoorden of de Amerikaanse rechtsstaat nog werkt. De zoon van vermaard politicoloog Hans Daalder staat stil bij Trumps benoemingen van rechters, Speciaal Aanklager Robert Mueller en de eerste afzettingsprocedure als gevolg van het Oekraïne-schandaal.
Trumps impact op de rechtsstaat is vooral zichtbaar in de gerechtshoven. Hij wist door de bereidheid van de Republikeinse leider in de Senaat, Mitch McConnell, veel nieuwe rechters te benoemen. Dat er nu zes conservatieve rechters in het Hooggerechtshof zitten, is daarvan het bekendste voorbeeld.
Op 6 januari deed Trump ultieme poging om de Amerikaanse democratie omver te halen
Het gedrag van Trump in menige situatie, zoals het ontslag van klokkenluiders na de vrijspraak door de Senaat bij de eerste impeachment, blijft verbijsteren. Het prettige is dat Daalder een nuchtere blik houdt. Ook als hij opsomt welke normen en waarden Trump nog meer schoffeerde, zoals de zware druk die hij uitoefende op minister van Justitie William Barr na de verloren verkiezingen in 2020.
Lees ook: Waarom won Biden eigenlijk?
Dat verlies vormt voor Trump een breekpunt. Barr en rechters die door hem zijn voorgedragen, vindt hij niet aan zijn zijde in zijn pogingen om de verkiezingsuitslag ongedaan te maken. Ze wijzen Trumps aantijgingen af, Barr zegt publiekelijk dat er geen enkel bewijs is voor verkiezingsfraude, en vrijwel elke rechtszaak gaat verloren. Zo bleef de rechtsstaat in stand, ook na vier jaar Trump. De normen en waarden die de president corrumpeerde, zijn in ere te herstellen.
Amerika overleefde ook Trumps ultieme poging om de democratie omver te halen. Op 6 januari 2021 hitste hij tienduizenden aanhangers op om het Capitool te bestormen. Door een gelukkige samenloop van toeval en heldhaftig optreden viel daarbij slechts een handvol doden te betreuren en lieten politici als Nancy Pelosi en Mike Pence niet het leven.
Republikeinen zoeken nieuwe leider
Een half jaar na dato weigert Trump nog altijd om verantwoordelijkheid te nemen voor zijn daden. In de verklaringen die hij naar buiten brengt, klinkt de stem door van een oude, seniele man door die zijn verlies niet kan accepteren. Een prijs zal Trump zelf niet meer betalen. Zijn aanhangers draaien voor de gevolgen op: tal van Capitool-bestormers zijn opgepakt en verschijnen voor de rechter.
De Republikeinse Partij worstelt intussen verder. Vooral Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden staan nog aan Trumps zijde, Senatoren kijken kritischer naar de oud-president. Een succesvolle campagne van Trump in 2024 lijkt onwaarschijnlijk. Zijn aanhang adoreert hem, maar de nederlaag die Biden hem in 2020 bezorgde, was fors.
Gegeven de florerende economie en de succesvolle strijd tegen het coronavirus, wordt het tijd voor de Republikeinen om een ander paard van stal te halen. Bij voorkeur een politicus die niet door Trump besmet is geraakt, zoals Nikki Haley, Tim Scott of Ron DeSantis. Zij kunnen de Trump-aanhangers verbinden met de Republikeinen die zich van Trump afkeerden. Zo blijft de partij bijeen. Ook al breekt de partij niet definitief met Trump, de genoemde politici hebben altijd afstand gehouden van de giftigste standpunten van Trump, zoals zijn aanval op de democratie.
Een sterke Republikeinse partij is essentieel voor Amerika
Trumps grip op de Republikeinse kiezer lijkt wel minder stevig te worden. Een Republikeins peilingsinstituut berichtte in juni dat 53 procent van de Republikeinen zich eerder als aanhanger van de partij ziet dan als aanhanger van Trump. In oktober van vorig jaar was dat nog maar 30 procent.
Een sterke Republikeinse partij is essentieel voor de Amerikaanse democratie. Het is een misvatting dat de partij van Abraham Lincoln haar recht van spreken heeft verspeeld na de bestorming van het Capitool. Richard Nixon bracht Amerika een schoner milieu, Ronald Reagan gaf het land na de Vietnam-oorlog economisch weer kleur op de wangen, Bush senior verdreef het Vietnam-trauma met succesvol ingrijpen tijdens de eerste Golfoorlog.
Bovendien houden de twee partijen elkaar in balans. De Democraten durven verder buiten de lijntjes te kleuren nu de Republikeinen dat ook doen. Ze gedogen het antisemitisme van Congreslid Ilhan Omar, antisemitisme is er immers ook aan de andere zijde bij Marjorie Taylor Greene.
Biden brengt rust
Joe Biden maalt niet om figuren in de marge. Hij streeft naar grootse veranderingen in de Verenigde Staten. Maar wetten worden in het verdeelde Congres niet zo maar aangenomen. Tot nu toe slaagt Biden er alleen op spaarzame momenten in om Republikeinen en Democraten te verenigen. Grootser dan die concrete daden zijn vooral Bidens vertrouwde aanblik en zijn traditionele aanpak: Biden is een president die Europese landen niet uitfoetert, wel optreedt tegen Russische agressie, en na catastrofale gebeurtenissen, zoals recent het instorten van een appartementencomplex in Miami, troost brengt, in plaats van pocht over de kwaliteit van eigen bouwprojecten, zoals Trump ongetwijfeld zou hebben gedaan.
Belangrijke steun in de rug voor Biden is de economie die na een tumultueus jaar weer opkrabbelt. De volledige schade van de pandemie is nog lang niet ingelopen, dat zal waarschijnlijk pas halverwege volgend jaar zo zijn. De maatschappelijke impact van de coronapandemie zal nog langer nagalmen. Voor de miljoenen Amerikanen die een naaste verloren, kan Biden slechts troost bieden, zoals hij eerder dit jaar deed tijdens een speciale herdenkingsdienst.
Ongenoemd blijft dan nog de niet direct meetbare schade, zoals de leerachterstanden bij kinderen na een jaar thuisonderwijs en de verbittering die de pandemie nalaat bij de grote groep mensen met essentiële beroepen. Zij die niet thuis konden werken, maar in beangstigende omstandigheden de ruggegraat van de samenleving en economie bleven vormen: docenten, verpleegkundigen en de medewerkers van Amazon.
Biden kan slechts hopen dat ook die maatschappelijke wonden zullen helen. Een feestdag als 4 juli die de Amerikanen weer bijeenbrengt, is daarvoor mogelijk een eerste stap.