Hoe Amerika een vuist kan maken tegen activistische Poetin

30 oktober 2019Leestijd: 4 minuten
epaselect GERMANY INF TREATY DEMONSTRATION

Na een vrijage deze zomer met China, verlegt Poetin zijn blik nu ook naar het Afrikaanse continent. Hoog tijd dat Washington eenheid van visie toont in zijn buitenlands beleid, schrijft Bram Boxhoorn.

De Russische president Vladimir Poetin noemde in 2005 het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in december 1991 de ‘geopolitieke ramp’ van de twintigste eeuw. Hij voegde eraan toe dat daardoor tientallen miljoenen ‘medeburgers en medepatriotten’ buiten het Russische territorium terechtkwamen. Het had er toen alle schijn van dat Rusland als ‘opvolgerstaat’ de geschiedenis zou ingaan als een ‘light’ versie van de Sovjet-Unie. Het zou anders lopen.

Bram Boxhoorn

Bram Boxhoorn is historicus en directeur van de Atlantische Commissie. Hij is tevens gastdocent bij Webster University, Leiden. Boxhoorn schrijft wekelijks een blog voor Elsevier Weekblad over buitenlandse politieke kwesties.

De Amerikaanse president Barack Obama bestempelde Rusland in maart 2014 nog als een ‘regionale macht’. Op basis van nuchter cijfermateriaal had hij daarin niet eens ongelijk: de omvang van de Russische economie is nog steeds amper groter dan die van Spanje en is eenzijdig gericht op de export van energie en wapens. Daarnaast kampt het land met een sterk krimpende bevolking.

De grote vergissing van Barack Obama

Dat Obama Rusland daarom op zijn best als een nuttige junior partner beschouwde, was begrijpelijk. Maar het bleek een grote vergissing. De Russische aanval op Georgië in 2008 vormde het begin van de ontregeling van de Europese orde, zeggen Benjamin Haddad en Alina Polyakova van het Amerikaanse Brookings Instituut. De Verenigde Staten kozen ervoor de confrontatie hierover te vermijden. Hillary Clinton probeerde zelfs met een ‘reset’ in 2009 de relatie met Rusland op een andere leest te schoeien. Zonder resultaat.

Poetin liet daarna geen kans voorbijgaan om de Amerikaanse onderschatting verder uit te buiten. De bezetting van de Krim in 2014 vormde een kantelpunt voor de Amerikanen: het geloof in een partnerschap tussen de twee landen werd definitief ten grave gedragen.

Poetin reist er lustig op los dankzij weifelend Amerika

Ruslands activistische buitenlands beleid in Europa kreeg een succesvol vervolg in het Midden-Oosten. Poetin profiteerde eerst van Obama’s weifelachtige houding over de burgeroorlog in Syrië. Tegen relatief geringe financiële en militaire kosten was Rusland maar wat graag bereid om de regie in de regio (deels) over te nemen.

Poetin reist er vandaag de dag lustig op los, ook naar landen die geen natuurlijke bondgenoten zijn, zoals Saudi-Arabië en Egypte. En dat is mogelijk vanwege de wederom weifelachtige houding van de Verenigde Staten in de regio: de weinig krachtdadige reactie op de Iraanse aanval op Saudische olie-installaties en de terugtrekking van Amerikaanse troepen uit Noord-Syrië.

Mensenrechten spelen geen rol van betekenis

Na een vrijage deze zomer met China over de gezamenlijke aanleg van een 5G- netwerk in Rusland door het Chinese technologiebedrijf Huawei, verlegt Poetin nu zijn blik naar het Afrikaanse continent. Vorige week was hij gastheer van een top in Sotsji tussen Rusland en de Afrikaanse Unie. Het doel was om de politieke en economische banden met de Afrikaanse landen aan te halen, die na de Koude Oorlog roestig waren geworden.

De nieuwe ‘opening’ naar Afrika heeft drie doelen: het verkrijgen van delfstoffen, het ondermijnen van de westerse invloed en de verkoop van Russische wapens aan Afrikaanse landen. De Afrikaanse landen op hun beurt krijgen toegang tot financieringsmogelijkheden en betaalbare wapensystemen, zonder de vaak restrictieve voorwaarden van internationale organisaties. Ook mensenrechten spelen in de onderhandelingen met Rusland – in navolging van China – geen rol van betekenis.

Een wereld kan worden gewonnen

Zijn we daarmee beland in een nieuwe Koude Oorlog in Afrika? Vooralsnog is er weinig reden om daarvan uit te gaan. Het is zonder meer waar dat Rusland de gaten vult die Amerika achterlaat, vooral in Noord-Syrië.

In Afrika is de situatie echter lang niet zo alarmerend als het lijkt. In tegenstelling tot het Midden-Oosten is het verkrijgen van invloed erg kostbaar. Amerika beschikt via een speciaal Afrika-commando (US Africom), gericht op het versterken van politiek-militaire partnerschappen tussen de Verenigde Staten en Afrikaanse landen, over een regiefunctie. Volgens de Amerikaanse denktank CSIS staat Rusland momenteel ook op handels- en investeringsgebied op zeer grote achterstand ten opzichte van de Verenigde Staten.

Door de Amerikaanse politieke betrokkenheid te verhogen en te voorkomen dat Russische individuen die onder het Amerikaanse sanctiebeleid vallen hun geld in Afrika investeren en door subversieve acties van Russische militaire huurlingen af te straffen, kan al een wereld worden gewonnen. De absolute voorwaarde is wel dat Washington eenheid van visie toont in zijn buitenlands beleid. Momenteel is die ver te zoeken.