5 vragen over de Amerikaanse sancties tegen het Internationaal Strafhof

De regering van president Donald Trump kondigt straffen aan tegen medewerkers van het Strafhof in Den Haag. Waarom precies? En hoe reageert Nederland, als gastland van het Hof?

1. Wat is de aanleiding voor de Amerikaanse strafmaatregelen?

Steen des aanstoots is een onderzoek waarvoor het Strafhof eerder dit jaar toestemming gaf, naar vermeende oorlogsmisdaden in Afghanistan begaan door de Taliban, het Afghaanse leger en Amerikaanse militairen tijdens de oorlog daar vanaf 2002. Volgens een rapport van het Strafhof uit 2016 is er voldoende aanleiding dat Amerikaanse militairen tegenstanders in geheime detentiecentra hebben gemarteld. Die verdenking bestaat ook tegenover Afghaanse militairen. Talibanstrijders zouden onschuldige burgers hebben vermoord.

2. Waarom verzetten de Verenigde Staten zich tegen zo’n onderzoek?

De Amerikaanse regering verklaarde in maart dat het niet zou meewerken aan het onderzoek. Volgens de regering van Donald Trump probeert het Strafhof juridische invloed uit te oefenen over de Verenigde Staten terwijl dat land helemaal geen lid is van het Strafhof. Volgens het internationaal recht, zegt de Amerikaanse regering, heeft een internationaal orgaan geen autoriteit in landen die geen lidstaat zijn en het orgaan niet erkennen.

Bovendien wijst de Amerikaanse regering erop dat de Verenigde Staten een goed functionerend rechtssysteem hebben. Het Strafhof is bedoeld, aldus de Amerikanen, als complementair rechtsorgaan: als landen onwillig zijn of niet in staat zijn om verdachten van oorlogsmisdaden te vervolgen, dan kan het Strafhof alsnog gerechtigheid brengen. Maar aangezien de Amerikaanse justitie al tientallen zaken onderzocht rond Amerikaanse militairen die mogelijk het oorlogsrecht schonden, is hiervan geen sprake.

3. Maar er is ook Amerikaanse kritiek op het Strafhof zelf?

Minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo spreekt van een ‘kangooroo court’, een rechtbank zonder legitieme basis, aangezien het om een orgaan gaat dat buiten democratische controle staat. Verder vrezen de Amerikanen dat rivaliserende landen als Rusland om politieke redenen procedures aanspannen tegen Amerikaanse militairen.

Er wordt gewezen op Israël, dat door tegenstanders onevenredig vaak in het verdachtenbankje zit. Dat zien Amerikaanse bondgenoten van Israël als een poging om Israël op schijnbaar neutrale wijze – uitspraken van het Strafhof – te raken.

De Amerikaanse minister van Justitie William Barr suggereerde ook dat hij aanwijzingen van financiële malversaties heeft door leden van het Strafhof. Daarvoor gaf hij geen bewijs. Amerikaanse tegenstanders van het Strafhof wijzen erop dat het Strafhof sinds het besluit tot oprichting in 2002 slechts acht oorlogsmisdadigers veroordeelde, terwijl de kosten sindsdien 1,5 miljard dollar bedroegen.

4. Hoe denkt de regering-Trump het onderzoek tegen Amerikanen tegen te houden?

Door middel van een zogeheten executive order, een presidentieel decreet, worden sancties opgelegd aan medewerkers van het Strafhof. Hun financiële tegoeden in de Verenigde Staten kunnen dan worden bevroren en ze mogen de Verenigde Staten niet meer in. Pompeo liet vallen dat ook familieleden van medewerkers van het Hof kunnen worden geraakt door de strafmaatregelen. Overigens wordt de weerzin tegen het Strafhof gedeeld door het Congres. Volksvertegenwoordigers van beide partijen eisen dat het onderzoek wordt tegengehouden.

5. Hoe zijn de reacties op de Amerikaanse maatregelen?

Zoals te verwachten: negatief. ‘Een aanval op het Internationaal Strafhof is ook een aanval op de belangen van de slachtoffers van misdaden, voor wie het Hof de laatste hoop op gerechtigheid is,’ aldus een verklaring van het Strafhof. En: ‘Landen die voor internationaal recht zijn, moeten deze acties publiekelijk afkeuren.’ Josep Borrell, de buitenlandvertegenwoordiger van de Europese Unie, zegt ’zeer bezorgd’ te zijn.

Ook minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok laat, namens het gastland van het Strafhof, van zich horen. Volgens hem is het Strafhof in Den Haag ‘cruciaal in het gevecht tegen straffeloosheid en het waarborgen van het internationaal recht’. De VVD-minister roept de Verenigde Staten via Twitter op af te zien van sancties en benadrukt de steun van de Nederlandse regering voor het Strafhof.