De feiten: Europese Rekenkamer kraakt coronaherstelfonds: geen overzicht, wel miljardenschuld
Bron: Europese RekenkamerDe Europese Rekenkamer in Luxemburg is doorgaans wars van grote woorden. Als financieel controleur waakt zij gereserveerd over de belangen van de belastingbetalers in de Europese Unie.
Zij heeft geen wettelijke bevoegdheden, maar streeft ernaar het beheer van de EU-begroting en de financiële verslaglegging door de Europese Commissie te verbeteren. Kritiek uit zij altijd op bedaagde wijze.
In het dinsdag 6 mei verschenen rapport Prestatiegerichtheid, verantwoordingsplicht en transparantie — lessen die te trekken zijn uit de tekortkomingen van de RRF laat de Rekenkamer de gebruikelijke rookgordijnen van beleefdheid en empathie achterwege.
Het oordeel over de resultaten van het coronaherstelfonds (Herstel- en veerkrachtfaciliteit, in het Engels afgekort als RRF) is kort gezegd: vernietigend.
Jaarlijks ruim 20 miljard euro kwijt
De RRF is een nieuw financieel instrument. De Europese Commissie ging in 2021 de geldmarkt op om daar tot ruim 700 miljard euro te lenen (dat is bijna net zoveel als het nationaal inkomen van Nederland). De kosten van de leningen komen voor rekening van de lidstaten, al naar gelang de grootte van hun economieën. Eigenlijk is dit de eerste vorm van eurobonds.
Het oorspronkelijke RRF-budget bedroeg 724 miljard euro. Daarvan gebruikten de EU-landen 650 miljard euro: 359 miljard euro aan subsidies en 291 miljard euro aan leningen. De RRF-schuld moet in 2058 zijn terugbetaald door zowel de Commissie (de subsidies) als de lidstaten (de leningen).
De ‘Commissie’ betekent in dezen uiteraard ook: de lidstaten.
De Europese Rekenkamer schat dat de EU tot 2028 jaarlijks ruim meer dan 20 miljard kwijt is aan terugbetaling en rente.
Resultaten zijn niet te meten
De coronaherstelmiljarden zijn via een verdeelsleutel verspreid over de lidstaten. Extreem getroffen landen als Italië konden rekenen op een bedrag dat opliep tot 10 procent van hun nationaal inkomen.
Andere landen, zoals Nederland, moesten het doen met minder dan 1 procent van hun nationaal inkomen. Het geld moest vooral ten goede komen aan groene en digitale projecten.
Is dat gelukt? Niemand die het weet. Al zijn er tal van verhalen bekend over Italië, waar vele miljarden euro’s op weinig doelmatige wijze zijn verkwist. Zo konden huiseigenaren de ‘vergroening’ van hun panden voor 110 procent gecompenseerd krijgen.
De Rekenkamer concludeert dat niet te meten is welke effecten het al uitgekeerde coronageld heeft opgeleverd (een flink deel moet nog tussen nu en augustus 2026 worden uitgegeven) omdat de data ontbreken.
Er is totaal geen overzicht van hoeveel geld bij welke eindgebruikers is terechtgekomen. De Europese Commissie leunt voor monitoring volledig op de lidstaten en doet geen eigen onderzoek.
EW’s visie: Slechtst denkbare reclame voor gemeenschappelijke leningen
Door: René van Rijckevorsel, correspondent BrusselDe Europese Commissie en de lidstaten die stonden te juichen over het coronaherstelfonds moeten zich de forse kritiek aantrekken. Je kunt de verslaggeving over het gebruik van Europese gelden niet alleen aan de lidstaten overlaten.
Als Brussel dan zo nodig eurobonds wil uitgeven (überhaupt al geen goed idee) dan moet er een deugend en waterdicht verantwoordingssysteem zijn, met duidelijke doelen en performance-eisen.
De Commissie kan nu geen middelen terugvorderen als bijvoorbeeld aanbestedingsregels worden overtreden. Dus ook als er sprake is van onregelmatigheden bij overheidsopdrachten, komt de Commissie met geld over de brug zolang de ‘overeengekomen mijlpalen en streefdoelen’ maar zijn bereikt. En die doelen en mijlpalen gaan alleen over de voortgang, niet over de uitkomsten.
Bewijs dat Nederland gelijk heeft
In een tijd dat er, zeker in Nederland, veel debat en discussie is over het al dan niet inzetten van eurobonds voor noodzakelijke investeringen in defensie, is dit rapport van de Europese Rekenkamer de slechtst denkbare reclame voor nieuwe gemeenschappelijke leningen.
En het bewijs dat de Nederlandse regering het grootste gelijk van de wereld heeft met haar aanhoudende verzet tegen gemeenschappelijke schulden (en destijds tegen het coronaherstelfonds).
Wie zegt wat over het coronaherstelfonds?
- ‘Europese burgers hebben geen beeld van wat zij krijgen voor hun belastinggeld,’ concludeert het Kroatische Rekenkamerlid Ivana Maletić, die tijdens een persbriefing nog altijd een verbijsterde indruk maakt. ‘Met publiek geld moet je transparant zijn. Iedere burger heeft het recht om te weten waar het publieke geld is terechtgekomen.’
- Maletić vervolgt: ‘De EU-beleidsmakers zouden in de toekomst dergelijke instrumenten niet moeten toestaan, tenzij ze eerst over informatie beschikken over de werkelijke kosten en de eindontvangers. Ook moeten zij een duidelijk antwoord hebben op de vraag wat de burgers daadwerkelijk voor hun geld krijgen.’ Wat met de RRF is gebeurd, noemt ze ‘compleet absurd’.
- Haar Sloveense collega Jorg Kristijan Petrovič is nauwelijks milder, als hij het heeft over de (rente)lasten van het RRF, dat in Brussel later in ‘Next Generation EU’ is herdoopt omdat toekomstige generaties ervan zouden profiteren. ‘Het betekent vooral dat zíj het geld moeten terugbetalen.’
Verdere verdieping: Gemeenschappelijke EU-schulden
Bron: EWIn juli 2020 ging de Europese Unie voor het eerst gemeenschappelijke schulden aan. Met het coronaherstelfonds van 750 miljard euro moesten landen die ernstig te lijden hadden onder de pandemie, financieel op de been worden gehouden.
Vooral zuidelijke landen als Italië, Griekenland en Spanje zouden profiteren. Het geld moest gaan naar vergroening en digitalisering, de twin transition.
De Europese Commissie ging voor het geld de kapitaalmarkt op. De lidstaten staan garant voor de leningen: Nederland voor 48 miljard euro. Het is de bedoeling dat de Commissie de schuld afbetaalt. Uit ‘eigen middelen’: inkomsten uit onder meer de Europese CO2-taks, plastictaks en financiële taks. De lidstaten moeten de miljarden uiterlijk 2026 hebben besteed.
Nederland gruwt van Europese schulden
Gemeenschappelijke Europese schulden, daarvan gruwt Nederland. Het coronaherstelfonds kreeg op aandringen van toenmalig premier Mark Rutte (VVD) een ‘conditionaliteitsmechanisme’: EU-landen moesten verbeteringen aanbrengen aan rechtsstaat, pensioenen of onderwijs, voordat de Commissie over de brug kon komen.
Belangrijkste onderdeel van het coronaherstelfonds werd de zogeheten Recovery and Resilience Facility (Herstel- en Veerkrachtfaciliteit). RRF is in Brussel de gebruikelijke afkorting.
Die RRF bevat 724 miljard euro: 338 miljard aan giften, 386 miljard aan leningen. De Commissie leent het geld pas op de kapitaalmarkt als het moet worden uitgekeerd. Achteraf niet handig, want de rente is nu hoger dan in 2020. De bedragen zijn door inflatie inmiddels met zo’n 10 procent toegenomen.
Wat is er eigenlijk mis met eurobonds?