Niet zijn dood, maar de gevolgen ervan zijn van belang voor het islamitische Iran en de regio. Ali Akbar Hashemi Rafsanjani (1934-2017, de tweede man van Iran en de black box van het regime overleed zondag op 82-jarige leeftijd.
Hij was de zoon van een pistacheboer in een afgelegen dorp in het zuidoosten van Iran. Rafsanjani moest moellah worden. In de stad Qum werd hij een leerling van imam Khomeini. In de jaren zeventig van de vorige eeuw was hij een belangrijke vertrouweling van Khomeini, die de leider werd van de islamitische revolutie in 1979.
Geboren intelligente politicus
In 1980 overleefde hij een terreuraanslag. Er waren indertijd drie belangrijke geestelijken: ayatollahs Beheshti, Khamenei en Rafsanjani. Het was zonneklaar dat na de dood van Khomeini een van hen de Iraanse leider zou worden. Beheshti kwam in 1981 om het leven door een bomaanslag. Khamenei overleefde in dezelfde week een aanslag op zijn leven.
Later werd hij de president van Iran, en Rafsanjani werd de eerste voorzitter van het Iraanse parlement na de revolutie. De toenmalige Iraanse leider Khomeini had grenzeloos vertrouwen in Rafsanjani, omdat hij over twee uitzonderlijke eigenschappen beschikte: hij was hondstrouw en een geboren intelligente politicus.
Iran-Contra-affaire
Tijdens de Iran-Irak-oorlog (1980-1988) was Rafsanjani namens Khomeini de feitelijke opperbevelhebber van de Iraanse strijdkrachten. Als een politieke realist wist hij Khomeini te overtuigen van het nut van onderhandelen met Amerika in ruil voor wapens: een kwestie die bekend is komen te staan als de Iran-Contra affaire.
In opdracht van president Ronald Reagan leverde Amerika een aantal onderdelen van defensieve wapens aan Iran. De opbrengst daarvan werd besteed aan training van de Contra’s, de tegenstanders van de Sandinisten – het revolutionaire regime van Nicaragua. Dat was een illegale actie. De affaire kwam in 1986 aan het licht.
Gigantisch schandaal
Van de zijde van Iran regelden Rafsanjani en de toenmalige premier Mir Hossein Mousavi de contacten met de Verenigde Staten. Israëlische vliegtuigen brachten de wapens naar Iraanse steden als Teheran en Tabriz. De Amerikaans-Israëlische operatie was bedoeld om invloed te verkrijgen in een machtige fractie binnen het bewind.
Deze fractie, die kortgeleden de nucleaire deal met Amerika heeft gesloten, bestond uit dezelfde politici met wie men tijdens de Iran-Contradeal onderhandelde. De huidige president Rohani was destijds de rechterhand en politieke leerling van Rafsanjani.
Toen deze affaire in 1986 openbaar werd, werd dat een gigantisch schandaal voor de regering van Reagan. Ook bleek dat Khomeini niet van alle details op de hoogte was. Hij wist niks van de komst van de Amerikanen en Israëliërs naar Iran. Khomeini werd woedend, maar zijn woede werd door Rafsanjani vakkundig afgeleid. Er werden een paar mensen geëxecuteerd die helemaal niet bij de affaire betrokken waren.
Een aantal dissidenten geëxecuteerd
Rafsanjani bewoog daarna – op buitengewoon intelligente wijze – Khomeini ertoe om de wapenstilstand met Irak te aanvaarden. Dat betekende het einde van een zinloze oorlog. En toen ging Khomeini dood. Tijdens de besloten vergadering zorgde Rafsanjani ervoor dat Khamenei de leider van Iran werd. Hijzelf werd de president van Iran. Tijdens zijn regeerperiode werden in en buiten Iran een aantal dissidenten geëxecuteerd.
Er waren dodelijke aanslagen in Parijs, Bonn en andere steden van Europa op tegenstanders van het Iraanse regime. Ook werd Rafsanjani beschuldigd van medeplichtigheid aan de bomaanslag in Argentinië op een joods centrum in 1994. Maar in zijn regeerperiode werd ook de verhouding met de Arabische landen zoals Saudi-Arabië genormaliseerd. Hij onderhield warme contacten met tegengestelde groepen: de islamitische revolutionairen in het Midden-Oosten en ook hun tegenstanders, het politieke establishment. Rafsanjani ontwikkelde zich als een politieke vos.
Eenzaam voor Rohani
Ayattollah Khamenei was na een paar jaar machtig genoeg om de fractie van Rafsanjani te negeren. Hij was bang dat Rafsanjani’s beleid het verdwijnen van het revolutionaire elan met zich zou meebrengen.
Maar gaandeweg begon Rafsanjani zich te manifesteren als een soort verbindingspersoon, een bemiddelaar tussen de verschillende fracties die het regime kent. De huidige president van Iran, Rohani, is door Rafsanjani opgeleid en aan de macht gebracht. Het zal eenzaam zijn voor Rohani zonder de politieke en financiële macht van Rafsanjani.
Leuzen tegen Khamenei
Ik vond en vind hem een verschrikkelijke man. Rafsanjani is verantwoordelijk voor de grove en massale mensenrechtenschendingen in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw. Maar sinds de opstand van 2009 door de Groene Beweging is hij verworden tot een soort oppositie binnen het bewind. Tijdens Rafsanjani’s begrafenis in Teheran riepen tienduizenden leuzen tegen Khamenei en zijn handlangers.
Geen regio in de wereld is meer verscheurd dan het Midden-Oosten. Ontwikkelingen hier hebben vaak grote gevolgen voor de rest van de wereld. Meer lezen? Bestel dan Elseviers Speciale Editie!
Iedereen in het Midden-Oosten is nieuwsgierig naar de toekomstige ontwikkelingen binnen het Iraanse regime. Na de pragmatische politicus Rafsanjani blijven in het hart van het regime alleen maar de radicalen over. Het is daar gebruikelijk dat de imam (de voorganger) bij het gebed voor de overledene (salat-ul-djanazah) zegt: ‘O. Allah we weten niets dan goeds over hem.’ Maar Khamenei – de voorganger van dienst – sprak deze zin niet uit. Voor de eerste keer in mijn leven ben ik het volledig eens met Khamenei.
Rafsanjani was een slimme politieke misdadiger. Helaas zijn er nog duizenden van dit soort misdadige ayatollahs.