Verwachtingsvol berichtten westerse media over de revoluties in Arabische landen. Weten die journalisten na vijf jaar ellende inmiddels dat vrijheid en islamisme niet samengaan?
Het was de laatste vijf jaar bijzonder onrustig in de Arabische wereld. Precies vijf jaar geleden trad de Egyptische president Hosni Mubarak af. De revolutie was voltooid, dachten de rebellerende Egyptenaren. Al eerder was Zine El Abidine Ben Ali, de president van Tunesië, afgetreden.
Europese media noemden het de ‘Arabische lente’. Ik kwalificeerde de opstanden in de Arabische wereld als de ‘Arabische storm‘. Een storm omdat ik niet wist waar het zou eindigen. Tegelijkertijd waarschuwde ik dat alleen de islamisten baat zouden hebben bij deze opstanden.
Vijf jaar is voorbijgegaan. Sindsdien zijn in de Arabische wereld tienduizenden doden en miljoenen vluchtelingen te betreuren.
Eenmalig
Democratie is voor de islamisten nuttig voor eenmalig gebruik. Eigenlijk wilden de rebellerende volkeren vrijheid noch democratie.
Westerse media gingen helemaal op in de opstanden. Zij projecteerden hun eigen wensen op de demonstranten en geloofden dat de rebellerende volkeren niets anders wilden dan vrijheid, gelijkheid en democratie.
Maar deze volkeren wilden geen vrijheid, ze weten niet wat dat is. Vrijheid is een westerse uitvinding zonder duidelijke gebruiksaanwijzing voor islamitische landen. Hetzelfde gold voor de rebellerende Iraniërs in 1979. Ook zij wilden de facto geen vrijheid.
Middeleeuwen
Geloven in vrijheid is makkelijker dan leven in vrijheid. Wat zijn de voorwaarden voor het realiseren van vrijheid?
Vrijheid als politieke categorie was al bij de Romeinen bekend. In de christelijke Middeleeuwen ebde het verlangen naar vrijheid weg, heel even. De Middeleeuwen mondden uit in vrijheid doordat het verlangen naar vrijheid sterker was dan fundamentalistische onvrije dictaten.
Maar ook toen wist niemand precies wat de consequenties zouden zijn van een leven in vrijheid. Het duurde nog een paar eeuwen totdat de vrijheid ook een juridische categorie werd. De Franse revolutie is te beschouwen als de definitieve receptie van vrijheid in het Westen.
Protestantse rationaliteit
De revolutionairen zelf waren juist niet in staat om vrijheid te realiseren. De strijd tussen conservatieven en revolutionairen gaf die vrijheid langzaamaan vorm en inhoud. Het duurde dus eeuwen totdat het Westen vertrouwd raakte met vrijheid als politieke en juridische categorie.
Eigenlijk heeft het allemaal te maken met de moderne tijd. Moderniteit begint met een kritische benadering van de institutionele religie en ieders recht op een eigen interpretatie van de Heilige Schrift.
De reformatie maakte definitief de weg vrij voor de moderne tijd, met zijn eigen ordening. De moderne democratie is ondenkbaar zonder de reformatie en de protestantse rationaliteit – want ook rationaliteit is een onderdeel van vrijheid.
Anarchie
Gedeelde rationaliteit zorgt ervoor dat vrijheid niet ontaardt in anarchie. Bovendien is er altijd nog een staat die met wijsheid en desnoods met geweld de rechten van individuen en groepen kan bewaken.
Vrijheid leidt voor sommigen tot onplezierige toestanden. Zonder argumenten en bewijs kan niemand ongestoord en in vrijheid zijn waarheid blijven verkondigen. Om in zo’n onplezierige toestand te kunnen leven, moest nog een categorie worden verinnerlijkt: tolerantie.
Andersdenkenden dienden niet meer te worden behandeld als ketters. Tolerantie is ondenkbaar zonder uitbanning van geweld: individuen en groepen mogen geen geweld gebruiken – of ermee dreigen – om meningsverschillen te beslechten.
De ontstaansgeschiedenis van vrijheid met haar specifieke historische voorwaarden is een ingewikkeld verhaal.
Verlangen
Tot mijn verbazing waren de meeste westerse journalisten en politici de historische complexiteit van vrijheid vergeten. Door hun vergeetachtigheid dachten ze dat alle Arabische volkeren weten wat leven in vrijheid en democratie impliceert.
Maar hoe kunnen intolerante groepen verlangen naar vrijheid? Hoe kunnen mensen die niet weten wat vrijheid inhoudt, naar een vrije samenleving verlangen? Dat is niet mogelijk.
Je kunt je afvragen waarnaar Egyptenaren dan verlangden. In eerste instantie naar de vestiging van een islamitisch regime. Als ze een islamitische staat hadden gevestigd, zouden ze de ergste vorm van tirannie over zichzelf hebben afgeroepen.
Geaborteerd
Het duurde niet lang of ze werden bang voor hun eigen verlangens en hun eigen gedrag. Vanaf dat moment ontwikkelde zich bij een meerderheid een nieuw verlangen: het despotisme moet worden hersteld. De islamitische revolutie werd geaborteerd.
Waar het traditionele Arabische despotisme er niet in slaagde om voet aan de grond te krijgen, werd het land in een burgeroorlog gestort. Zie Libië, Syrië en delen van Irak. De Arabische storm kan eindelijk een waarachtige naam krijgen: de islamitische lente. Voor de politieke islam was dit de gelegenheid om te bloeien en groeien.
De islamitische lente duurt voort. Democratie in het islamitische oosten was een doodgeboren kind.
Ingelogde abonnees van EWmagazine kunnen reageren
Bij het plaatsen van een reactie geldt een aantal voorwaarden. Klik hier voor de voorwaarden.
Reacties die anoniem worden geplaatst of met een overduidelijke schuilnaam zullen door de moderator worden verwijderd, evenals reacties die niets met het onderwerp van het artikel te maken hebben. Dit geldt evenzeer voor racistische of antisemitische reacties. De moderator handelt in opdracht van de hoofdredacteur.