Waarom krijgt Athene geen schuldverlichting, maar kreeg Duitsland die na de oorlog wel?
Politici gebruiken de geschiedenis vaak als een echoput. Zij schreeuwen iets en Clio, de muze van de geschiedschrijving, geeft hen gelijk.
Zo heeft de Griekse premier Alexis Tsipras gesuggereerd dat Duitsland met twee maten meet. In de woorden van Tsipras: waarom krijgt Athene geen schuldverlichting, terwijl dit Duitsland na de Tweede Wereldoorlog wel werd gegund? Deze historische vergelijking raakt echter kant nog wal.
Leden van Tsipras’ partij Syriza schrokken er niet voor terug Duitsers te vergelijken met nazi’s. Een onvoorstelbare belediging. Hoe kunnen hedendaagse Duitsers schuldig zijn aan de barbarij van hun voorvaderen? De kinderen van de vroegere Griekse kolonels zijn toch ook niet verantwoordelijk voor de mensenrechtenschendingen van het kolonelsregime?
Het verraadt bovendien een ernstig tekort aan tact om in een situatie van afhankelijkheid te denken dat schelden je zaak kan dienen.
Ook de opmerking dat Duitsland nog steeds herstelbetalingen aan Griekenland moet doen, vertoont weinig psychologisch inzicht. Griekenland was immers waarachtig niet het enige
Europese land dat heeft geleden onder de nazibarbarij. De vermeende exclusiviteit die Tsipras op dit punt opeist, zal in de andere Europese hoofdsteden niet hebben geleid tot meer begrip voor de Griekse situatie.
Boven zijn stand
De stelling van Tsipras dat de Griekse economie door de rentebetalingen voor de groeiende schuld wordt lamgelegd, is bovendien onjuist. Netto heeft Athene nog niets terugbetaald. Leningen worden immers doorgerold en de rente wordt voor het grootste gedeelte betaald door Europa.
Bovendien heeft Athene steun gekregen ter waarde van 100 procent van het Griekse nationaal inkomen. De Griekse bezuinigingen komen dus niet voort uit de grote staatsschuld, maar uit het simpele feit dat de uitgaven niet passen bij het niveau van productiviteit. Griekenland leeft eenvoudig boven zijn stand.
En waarom zou schuld in alle gevallen moeten worden verlicht? Wat er ook gebeurt, Griekenland heeft veel leningen nodig voordat het weer kan groeien. Niemand wil echter geld lenen aan een land dat schuld wil afschrijven omdat het dat moreel gerechtvaardigd acht.
Tsipras, die zich geïnspireerd voelt door de inmiddels overleden linkse president van Venezuela Hugo Chávez, is echter doof voor deze logica.
Ten slotte gaat de historische vergelijking met de Duitse schuldverlichting in 1953 mank. Toen de Duitsers in dat jaar schuldverlichting kregen, kwam dit na acht jaar militaire bezetting waarin niet alleen de Duitse politiek, maar ook de instituties drastisch werden hervormd.
En dat is nu precies waartegen Syriza zich verzet. Syriza spreekt mooie woorden over de noodzakelijke hervorming van het Griekse cliëntelistische systeem, maar intussen zitten de eigen ideologen op sleutelposities.
Daar komt nog bij dat in 1953 West-Duitsland werd gevrijwaard van de schulden van de DDR, dat inmiddels in de Russische invloedssfeer lag. Griekenland daarentegen heeft geen gebied verloren. Bovendien speelden in 1953 ook nog oude Versailles-rekeningen een rol, die in de Griekse casus niet spelen.
Geopolitieke dimensie
Er is nog een verschil. In 1953 werd van de Duitsers geëist dat West-Duitsland zijn handelsoverschot en een primair begrotingssurplus (exclusief rentebetalingen) zou continueren. In tegenstelling tot de Duitsers, heeft Syriza zich niet aan dergelijke voorwaarden gehouden.
Als Athene dat wel had gedaan, was schuldverlichting mogelijk geweest. Athenes verzoek om solidariteit zonder tegenprestatie is onacceptabel.
Er is een element waar de Duitse en Griekse casus wel vergelijkbaar zijn en dat is de geopolitieke dimensie. Europa en de Verenigde Staten waren destijds bereid om de Duitsers te helpen omdat de Russische beer brulde. Zonder Jozef Stalin had het Europese integratieproject nooit een vliegende start gemaakt.
Nu speelt de geopolitieke dimensie ook een rol. In het geval van een Grexit komt Griekenland in de Russische invloedssfeer te liggen, met alle gevolgen voor energiestromen en de NAVO. Om die reden hoop ik dat Syriza in staat zal zijn om de beloofde hervormingen ook daadwerkelijk uit te voeren zodat Griekenland lid kan blijven van de EU en de NAVO.
Cliëntelisme is echter een veelkoppig monster dat zich niet zomaar laat verslaan. Ook als de deal beklijft, zullen we nog jaren doormodderen.
Elsevier nummer 29, 18 juli 2015