In Oost-Europa wringt het al sinds 1989

Het Europees Parlement stemde vorige week vóór de artikel 7-procedure tegen Hongarije, de zwaarst mogelijke strafmaatregel tegen een EU-lidstaat. Volgens GroenLinks-europarlementariër Judith Sargentini, die een rapport over de rechtsstaat in het land opstelde, legt premier Viktor Orbán de onafhankelijke rechtspraak en de vrije pers aan banden. Eerder wilde de Europese Commissie de ‘atoombomprocedure’ om vergelijkbare redenen al inzetten tegen Polen.

De erfenis van tientallen jaren communisme doet zich nog altijd voelen in het voormalige Oostblok, zo leert een rondgang door Hongarije, Polen, Tsjechië en Slowakije. Lees hieronder een uitgebreid achtergrondartikel over de vier Visegrad-landen uit 2016 terug, met bijdragen van diverse correspondenten ter plaatse.  

West-Europa maakt zich ­zorgen om de democratie in het voormalige Oostblok: na Hongarije breekt ook Polen de rechtsstaat af. Maar is dat wel zo? ‘Instanties waren hier nooit echt onafhankelijk.’

Op de vraag of hij bang is om zijn baan te verliezen, haalt ambtenaar ‘Darek’ (35) zijn schouders op. Ja, beetje wel. Daarom wil hij alleen praten onder een andere naam en zonder zijn precieze werkplek te noemen. Want net als na elke verkiezing in Polen gaat ook nu de bezem door het ambtenarenbestand.

Er wordt geklikt door collega’s en sociale media worden nageplozen op politieke uitingen. Wie al te knus is geweest met de vorige regering, wacht ontslag. ‘Alle directeuren en de helft van de onderdirecteuren zijn sinds begin november vervangen,’ vertelt Darek.

Hij werkt al tien jaar op het ministerie, kwam er binnen tijdens de vorige regering van de sociaal-conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) en overleefde de wisseling in 2008 naar de centrum-rechtse regering van het Burgerplatform, die het vervolgens tot afgelopen oktober voor het zeggen had. ‘Ik praat en schrijf zelden over politiek. Dat werkt in mijn voordeel.’

Het verhaal van Darek is in Polen niets bijzonders. Bij elke regeringswisseling nemen bestuurders met dezelfde politieke kleur als de regering de controle over, officieel onafhankelijke, overheids­instanties meteen over. De ambtenarij gaat al sinds het begin van de democratie in 1989 gebukt onder ernstige kliekvorming.