Rusland stuit in Oekraïne op fel verzet. Als het gaat over verzet in Oost-Europa, valt al snel het woord ‘partizanen’. Wat kenmerkt deze verzetsstrijders en waarom is het begrip relevant voor de oorlog in Oekraïne? Vier vragen en antwoorden over de partizanen.
1.Waarvan kennen we de term ‘partizanen’?
Het woord ‘partizaan’ is afkomstig van het Franse partisan en betekent zoveel als: verzetsstrijder. Partisan is op zijn beurt weer afgeleid van het Italiaanse partigiano, wat komt van parte. Parte betekent ‘deel’ of ‘aandeel’.
Lees ook het Verhaal van de week: Poetins pad naar oorlog
Partizanen worden beschouwd als het Europese equivalent van guerrillastrijders, al streven die laatsten een ongeregelde bendeoorlog na. Een partizaan is deel van een rebellengroep met, naast het verzet, vaak een eigen politiek belang. Zich partizanen noemende groepen streden in de twintigste eeuw tegen militaire agressors als nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie. Vooral de partizanen in Oost-Europa zijn bekend. Zo wist partizanenleider Josip Tito (1892-1980) na de Tweede Wereldoorlog zijn land Joegoslavië te verenigen.
2.Wie zijn de Oekraïense partizanen?
Oekraïense burgers verzetten zich krachtig tegen de Russische invasie. Burgermilities in het westen van het land gebruiken de term ‘partizanen’, omdat ze zicht teweerstellen tegen indringers, in dit geval de Russen. De West-Oekraïense partizanen verschuilen zich, net als hun landgenoten tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Joegoslavische partizanen, in grotten en bergachtige gebieden, waar zij beter de weg kennen dan hun tegenstanders.
Het symbool voor de Oekraïense partizanen tijdens de Tweede Wereldoorlog was een zwart-rode vlag. Huidige burgermilities in Oekraïne gebruiken dat symbool nog altijd, waarbij zwart staat voor aarde en voor het vaderland, en rood voor bloed, voor de bevolking.
Exacte aantallen wat betreft Oekraïense partizanen zijn moeilijk te achterhalen. Wel lijkt de bereidheid om de wapens op te pakken in Oekraïne groot. Opmerkelijk is bovendien de rol van de zogenoemde ‘cyberpartisanen’. Deze Oekraïense en Wit-Russische hackers voeren onder meer cyberaanvallen uit op Russische infrastructuur en overheidswebsites.
3.Zijn partizanen ideologisch gedreven?
Niet noodzakelijkerwijs, al zijn er diverse voorbeelden van partizanen die wel ideologische motieven hadden. De overtuigingen van veel Europese partizanen uit de vorige eeuw waren vergelijkbaar met die van onafhankelijkheidsstrijders en ideologisch gedreven separatisten.
Lees ook de column van Robbert de Witt: De groeiende afkeer van alles wat Russisch is
De partizanen in Oekraïne die in de jaren veertig streden tegen de Sovjet-Unie, streefden een soevereine Oekraïense staat na. Bij sommige eenheden was de haat tegen de Sovjets zo groot, dat de wens voor een onafhankelijk Oekraïne uitmondde in een – mislukte – samenwerking met nazi’s. Op dit moment wijst er niets op dat de Oekraïense partizanen een ander motief hebben dan het tegenhouden en verdrijven van het leger van de Russische president Vladimir Poetin.
4.Welke reputatie hebben de Oekraïense partizanen?
In Oekraïne zijn de partizanen geducht en vastberaden. Hun geschiedenis speelt hierbij een grote rol. Al generaties weten de Oekraïners hoe het is om zich te verzetten tegen indringers.
Historisch gezien is de term partizanen ook beladen, aangezien sommige partizanengroepen behoorlijk wat op hun kerfstok hebben. Zo richtten Tito’s partizanen in 1945 in het Oostenrijkse Bleiburg een bloedbad aan als vergelding voor nazisympathisanten, met tienduizenden doden tot gevolg.
Ook de partizanen in Oekraïne die collaboreerden met Adolf Hitler waren, onder leiding van de Oekraïense nationalist Stepan Bandera, nauw betrokken bij etnische zuiveringen in 1943 in Polen. Desondanks zitten sommige Oekraïners weer in een dusdanige verzetssfeer dat ze Bandera op het schild hijsen. Bandera was al geliefd vóór het begin van de Russische invasie op 24 februari: enkele Oekraïners verschenen met zijn foto op demonstraties. Dit gegeven wordt door Poetin nadrukkelijk gebruikt bij zijn pogingen om de Oekraïners af te schilderen als nazi’s.