Tijdens de eerste golf van het coronavirus wilde de Duitse overheid de bevolking extra bang maken. Dat heeft onderzoek van de krant Die Welt aangetoond. Uit openbaar gemaakte documenten blijkt dat het Duitse ministerie van Binnenlandse Zaken aan wetenschappers vroeg de gevaren van het coronavirus extra aan te zetten. Vandaag, 10 februari, spreekt het Duitse parlement over de zaak.
De minister van Binnenlandse Zaken, Horst Seehofer (CSU), vreesde vorig jaar maart dat de lockdown te snel zou worden versoepeld. Hij was daarvoor gewaarschuwd door wetenschappers van de Duitse tegenhanger van het RIVM, het Robert Koch Institute. Na die waarschuwing zette Seehofer zijn staatssecretaris, Markus Kerber, aan het werk. Die moest steun verzamelen voor het invoeren van ingrijpende maatregelen, zoals de sluiting van winkels en scholen.
Wetenschappers waren bereidwillig
Kerber verzon een plan, zo schrijft Die Welt, hij bracht toonaangevende wetenschappers bijeen om onder meer het ernstigst denkbare scenario te schetsen om zo grip te krijgen op de situatie en de geesten rijp te maken om grote ‘preventieve en repressieve’ maatregelen te kunnen nemen. In dat scenario schreven zij dat een miljoen mensen konden sterven voor de pandemie voorbij was.
De wetenschappers gingen bereidwillig in op het verzoek van Kerber. Binnen vier dagen lag er een geheim rapport dat zelfs beschreef hoe het maximale ‘schokeffect’ op te wekken zodat het ernstigse scenario zou worden vermeden. Mensen zou het beeld ingeprent moeten worden dat ‘ernstig zieke mensen door familieleden naar het ziekenhuis worden gebracht, waar geen plaats meer voor hen is, zodat zij happend naar adem een pijnlijke dood sterven’.
Ook blijkt dat de betrokken wetenschappers zich niet op de wetenschap van dat moment baseerden. Zo werd gesuggereerd te kiezen voor het hoogst mogelijke sterftepercentage. In het uiteindelijke rapport kwamen twee percentages voor, een van het RKI, en het zo hoog mogelijke getal.
‘Instrument van autoritaire regimes’
De primeur van Die Welt zorgt voor verontwaardigde reacties in de Duitse politiek. Woensdag 10 februari roept de socialistische partij Die Linke het ministerie van Binnenlandse Zaken ter verantwoording naar het parlement. Fractievoorzitter Dietmar Bartsch zei al tegen de krant dat de overheid niet vooraf meningen mag bestellen bij wetenschappers.
Parlementariër Konstatin Kuhle, van de liberale FDP, noemde het een vreemde gang van zaken als het ministerie op maat gemaakte adviezen krijgt voor haar eigen strategie. De partij wil een onderzoek naar de communicatie tussen de wetenschappers en het ministerie. Kuhles partijgenoot, en vicevoorzitter van het Duitse parlement, Wolfgang Kubicki vergeleek het plan van het ministerie om burgers angst aan te jagen met een instrument dat autoritaire regimes gebruiken.
Nederlandse overheid ontwijkt WOB
De krant Die Welt verkreeg de documenten dankzij een verzoek om openbaarmaking. In Nederland zijn door journalisten ook talloze verzoeken gedaan om documenten over de bestrijding van het coronavirus openbaar te maken. Die verzoeken worden voorlopig zelden beantwoord, waarbij de overheid de eigen regels en maximale termijnen niet serieus neemt.
Lees ook het interview met Ab Osterhaus en Bram Palache: ‘Nieuwe pandemie op de loer’
Dat ook het Nederlandse kabinet over de communicatiestrategie discussieerde, is bekend. Zo werd op 1 november tijdens een Catshuisoverleg gesproken over de ‘doorontwikkeling verhaallijn en toon’. Uit een document daarover blijkt dat in de verhalen van de overheid eerst ‘angst voor het coronavirus/het onbekende als voornaamste impuls voor gedrag’ de sturende kracht was. Daarna werd dat ‘volgen van sociale norm’.
Verhaallijn verschoof in november
Ook verschoof de focus op de maatregelen naar een focus op gedrag en werd geprobeerd niet meer de strengst mogelijke toon aan te slaan, maar goed gedrag juist te benoemen en te belonen. De verhaallijn verschoof ook van ontmoedigen naar aanmoedigen.
In speeches, persconferenties en media-optredens van ministers en via campagnes van de Rijksoverheid moest die verhaallijn en toon duidelijk worden voor het publiek.