‘AKK’, gedoodverfde opvolger Merkel, wordt geen bondskanselier

CDU-partijvoorzitter Annegret Kramp-Karrenbauer, ook wel bekend als ‘AKK’, zal niet de nieuwe Duitse bondskanselier worden. Dat maakt de christen-democratische regeringspartij maandagochtend bekend. AKK, die de beoogde opvolger was van Angela Merkel als bondskanselier, wil ook het partijvoorzitterschap opgeven.

In mei 2019 interviewde correspondent in Duitsland Rob Savelberg Annegret Kramp-Karrenbauer. Lees het hieronder terug:

Annegret Kramp-Karrenbauer (56) over de Duitse rol in Europa en haar ambitie om Angela Merkel op te volgen als bondskanselier. ‘Als ik dat niet zou durven, had ik geen partijvoorzitter moeten worden.’

Stralend in een oranje blouse ontvangt CDU-voorzitter Annegret Kramp-Karrenbauer haar gast in de nok van het Konrad Adenauer-Haus, het glazen partijhoofdkwartier in Berlijn. Sinds enige tijd lijken hier de politieke hoofdlijnen in de Bondsrepubliek te worden getrokken, en niet aan de andere kant van de Tiergarten, in de nabije Bondskanselarij, waar partijgenoot Angela Merkel al sinds 2005 zetelt. Nadat Merkel eind vorig jaar aankondigde zich langzaam te willen terugtrekken, en het leiderschap van de sterkste regeringspartij in de handen van haar beoogd opvolger legde, is het leven van Kramp-Karrenbauer – AKK – flink veranderd.

Buiten het Saarland, de kleine deelstaat aan de Franse grens waar ze jarenlang minister en premier was, was ze nauwelijks bekend. Maar nu komen de machtigen der aarde, zoals Mark Zuckerberg, bij haar op audiëntie. Zij weten dat de muziek in Europa zeker ook in Berlijn wordt bepaald. AKK, en niet de ervaren kanselier Merkel, gaf het Duitse antwoord op de Europese hervormingsplannen van de Franse president Emmanuel Macron. Merkel lijkt haar machtsverlies te accepteren.

Wars van ideologische standpunten

Kort voor deze stembusgang nodigt de nieuwe CDU-leider Elsevier Weekblad uit voor een gesprek. Kramp-Karrenbauer, belijdend katholiek, blijkt rechtlijnig en een aanhanger van Realpolitik. De drievoudige moeder, getrouwd met een mijnbouw-ingenieur, blijkt wars van ideologische standpunten, zoals veel Duitsers die hebben.

Dat betekent niet dat ze geen principes heeft. Met de rechtse populisten van de Alternative für Deutschland mag onder geen beding worden samengewerkt. De christen-democraten willen het huidige Europa verdedigen. En ze zijn niet alleen ook ‘uiterst bezorgd’ over volksmenners als Matteo Salvini en Viktor Orbán, maar ook over het trompetgeschal van Thierry Baudet, wiens taal volgens CDU-coryfeeën ‘nare historische herinneringen aan de jaren dertig’ oproept.

AKK wil Angela Merkel opvolgen, maar wanneer? Velen vermoeden nog vóór de Oost-Duitse deelstaatverkiezingen in de herfst. Of al direct na een tegenvallende uitslag bij de Europese verkiezingen? Kramp-Karrenbauer heeft al wisselingen in het kabinet aangekondigd, en ook de coalitie met de linkse SPD wordt heroverwogen. Een kabinetscrisis wordt waarschijnlijker.

Elsevier Weekblad Er wordt over gespeculeerd of Merkel wel tot 2021 aanblijft als bondskanselier – of dat er al eerder een wisseling van de wacht is. Zou het niet beter voor u zijn om de overgang voor 2021 te laten gebeuren?

Annegret Kramp-Karrenbauer:  ‘Voor mij is heel duidelijk dat we een stabiele regeerperiode willen, ook vanwege de verantwoordelijkheid in Europa. Stel je voor dat we na de Europese verkiezingen een situatie hebben waarin in Duitsland lichtzinnig een regeringscrisis of nieuwe verkiezingen worden geprovoceerd. Dat heeft niets met verantwoordelijkheid te maken, die verder gaat dan ons land alleen. Duitsland is een van de sterkste partners in Europa en daarom is de vraag of we handelingsbekwaam zijn, ook een Europese kwestie.

‘Om het met een beeld te beschrijven: ik sta echt niet elke morgen op met een zaag in de hand om naar het Kanzleramt te marcheren en aan de stoelpoten van Angela Merkel te zagen. Ik ben technisch onhandig en zeg duidelijk: “Dat is niet mijn benadering.”’

EW Riskeert u niet dat uw populariteit in 2021, het einde van de kabinetsperiode, is verdwenen?

AKK: ‘Ik draag de verantwoordelijkheid voor de partij, de CDU. En het is mijn verantwoordelijkheid dat de partij in 2021 de verkiezingen wint. En dat de partij dan vanzelfsprekend voor de volgende kanselier zorgt. Dat is in eerste instantie mijn verantwoordelijkheid als partijvoorzitter. En of dat met mij als lijsttrekker zal zijn, of niet, is een beslissing die het partijcongres volgend jaar zal nemen. Ik ben een grote aanhanger van de juiste volgorde: eerst het land, dan de partij, en dan de persoon.’

EW De Nederlandse schatkist­bewaarder Wopke Hoekstra was deze maand in Berlijn en zei: ‘Landen die bij de migratiekwestie aan Rosinenpickerei doen en de EU-regels bij justitie en de persvrijheid breken, moeten uit Schengen worden gezet. Een goed idee?

AKK: ‘Ik leef in de buurt van het Franse Schengen, een dorp net over de grens van het Saarland. Ik weet nog hoe het was, toen je na 10 kilometer grenscontroles had en geld moest wisselen. Daarom ben ik er werkelijk van overtuigd dat het een van de beste momenten in Europa was, toen een gemeenschappelijke munt en het vrije verkeer van goederen en mensen werd ingevoerd. Ik hoor niet bij diegenen die er lichtzinnig over praten dat iemand uit Schengen moet worden gegooid. Een andere zaak is de onafhankelijkheid van justitie en media. Dat is een van de basisprincipes van Europa en moderne democratieën. Daarom is het volkomen juist dat de Europese Commissie strafprocedures is begonnen.’

EW Kunnen we niet beter de landen die de EU-regels breken uit Schengen gooien?

AKK: ‘Zowel Schengen als onze gemeenschappelijke markt, het begrotings- en financiële systeem is een verworvenheid, waarvoor we flink hebben gestreden. Ik ben ertegen dat we snel met uitsluiting dreigen.’

EW Moeten EU-landen die de herverdeling van vluchtelingen en EU-standaarden niet accepteren, niet financieel worden bestraft? Hoe kun je ze zover krijgen dat ze solidair zijn?

AKK: ‘De EU berust op het principe van solidariteit. We zijn niet alleen een gemeenschap met een gezamenlijke interne markt, maar ook een gemeenschap die dezelfde waarden deelt en die onderling solidair is. Concreet: landen als Griekenland, Italië en Spanje, die EU-buitengrenzen en daardoor hogere lasten hebben, moeten minder gaan betalen voor integratie en herverdeling van vluchtelingen dan een land als Duitsland.’

EW Een van de oorzaken van de groei van het populisme in Europa is de migratiekwestie. Het Dublin-verdrag is niet eerlijk, en de hervorming ervan is morsdood. Wat stelt u voor?

AKK: ‘De vluchtelingencrisis ontstond vooral vanaf 2015, doordat Europa niet had gefunctioneerd. We hebben regelingen zoals Dublin III, die niet werken. We hadden te weinig empathie en gaven te weinig steun. En we hebben te lang toegekeken en de landen in de kou laten staan die een EU-buitengrens hebben en te maken kregen met zeer sterk stijgende asielaantallen.’

EW Vindt u het goed dat de ngo-reddingsschepen in de Middellandse Zee worden geblokkeerd?

AKK: ‘Dat is humanitair en ethisch een zeer moeilijke vraag. Omdat het juist is dat we mensen die in nood op zee zijn, niet laten verdrinken. Anders verraad je de humanitaire idealen. Maar toch moet je heel duidelijk zeggen dat een deel van het businessmodel van de smokkelaars er natuurlijk op gericht is dat ze die mensen heel bewust in levensgevaarlijke situatie doen belanden. Omdat ze ervan uitgaan, dat ze toch wel worden gered. Als je de smokkelaars wilt stoppen, moet je verhinderen dat de opblaasbare bootjes überhaupt door de branding komen.’

EW Is het blokkeren van ngo-reddingsschepen als de Nederlandse Sea Watch III of de Lifeline in Europese havens van Malta tot Italië en Frankrijk dus in orde?

 ‘De juiste volgorde: eerst het land, dan de partij, dan de persoon’

AKK: ‘Achter de vlucht verbergt zich vaak de drijfveer om elders een beter leven te zoeken. Juist uit Europees perspectief moet je duidelijk zeggen dat dit motief velen uit Europa de afgelopen eeuwen naar Amerika of elders deed vertrekken. We moeten niet moreel hoger te paard gaan zitten.’

EW Hoe bezorgd bent u over de rechts-populistische partijen bij de Europese verkiezingen?

AKK: ‘Ik geloof dat het voor de christen-democratische EVP erop aankomt, en voor CDU en CSU, dat we een parlement krijgen met meer pro-Europese dan anti-Europese krachten.’

EW Bestaat de mogelijkheid, dat de EVP met de patriottische fractie samenwerkt?

AKK: ‘In de EVP ben ik daartegen, net als onze Spitzenkandidat Manfred Weber.’

EW Moet de Hongaarse premier Orbán uit de EVP worden gezet?

AKK: ‘Volgens mij is Orbáns partij Fidesz in de EVP geschorst. Er is maar één weg terug. Of hij die neemt of uit de EVP stapt, moet hij zelf beslissen.’

EW Terug naar Spitzenkandidat Manfred Weber. Zou Brexit-onderhandelaar Michel Barnier of eurocommissaris Margrethe Vestager niet een betere voorzitter zijn van de Europese Raad ?

AKK: ‘De CDU en ik staan eensgezind achter het concept van de Spitzenkandidat. Dat is een democratische verworvenheid: burgers kunnen hun hoogste representanten persoonlijk kiezen.’

EW Hoe moet met Donald Trump worden omgegaan? Hoezeer zullen Amerikaanse invoerrechten de Duitse economie schade berokkenen?

AKK: ‘Voor de Duitsers is de automobielindustrie belangrijk, voor de Fransen de agrarische industrie. Ik ben ervan overtuigd dat we beter met Amerika kunnen onderhandelen als dat vanuit een gemeenschappelijke Europese positie gebeurt. En met de marktmacht van vijfhonderd miljoen mensen.’

EW Wilt u een nieuw EU-verdrag, een hervorming van het Verdrag van Lissabon?

AKK: ‘We hebben verschillende visies in het noorden en het zuiden, bijvoorbeeld over hoe we met begrotings- en financiële kwesties omgaan. Maar we erkennen ook dat er duidelijke culturele verschillen zijn tussen Oost-Europese en klassieke West-Europese staten. Dat hangt samen met de vraag: wat behoeft in de toekomst een beslissing door de meerderheid, en waarvoor hebben we eenstemmigheid nodig?’

EW In uw veel bediscussieerde antwoord op de toespraak van Emmanuel Macron schijnt u zijn enthousiasme voor Europa überhaupt niet te delen. Wilt u een kleiner Europa met minder bevoegdheden?

AKK:  ‘Ik ben ervan overtuigd dat we een sterker Europa nodig hebben, dat meer gemeenschappelijk handelt. En vooral op bepaalde punten: het beleid op veiligheid en defensie, innovatie en omtrent de vraag hoe we onze welvaart behouden. En hoe ons antwoord op de klimaatverandering luidt. Maar ik geloof ook dat een sterker Europa in een verbeterde samenwerking van afzonderlijke landen kan liggen.’

EW U hebt voorgesteld om de zetel van het Europees Parlement in Straatsburg te schrappen. Waarom hebt u Frankrijk geprovoceerd?

AKK: ‘Ik begrijp de Duits-Franse vriendschap heel goed. Ik kom uit die grensregio en ken de betekenis van Straatsburg. Maar er is ook kritiek op de EU, op de ambtenaren en op de kwestie dat het parlement op twee plekken bijeenkomt. We hebben dit debat ook in Duitsland gehad, met Bonn en Berlijn, en die discussie is er nog steeds, omdat er nog steeds instellingen in Bonn zitten. Het EU-parlement moet beslissen waar het in de toekomst bijeenkomt. Maar het moet wel op één plek zijn. Straatsburg is een Europese stad. Als de beslissing luidt, dat het parlement daar niet meer is, dan kan wat mij betreft een Europese instelling in Straatsburg worden gevestigd.’

EW Er is het afgelopen decennium steeds gepraat over de Duitse dominantie in de EU. Met de Brexit wordt de rol van Duitsland sterker. Moeten we ons zorgen maken?

AKK: ‘Interessant, want er waren ook tijden dat er werd geklaagd dat Duitsland niet de actieve rol speelde die van ons wordt verwacht. Vanwege de geschiedenis zijn we in Duitsland eerder terughoudend dan dat we ernaar streven dominant te zijn. We weten, vanwege onze historie, hoe gevoelig de blik op Duitsland is. Maar als Groot-Brittannië wegvalt, krijgt Duitsland inderdaad een andere verantwoordelijkheid. We nemen de verplichtingen die uit ons verleden voort­komen, zeer, zeer serieus. Angela Merkel, Helmut Kohl, Konrad Adenauer – ik voel me natuurlijk verbonden met deze historische lijn. We hebben onze kracht altijd ingezet in dienst van Europa. We weten dat we een van de landen zijn die als geen ander op een sterk en functionerend Europa zijn aangewezen. Vanwege onze structuur en kracht, de ­focus op export en onze ligging midden op het continent.’

EW U hebt de laatste tijd een reeks uitspraken gedaan over ­immigratie, het homo-huwelijk en de herinvoering van de dienstplicht. Bent u niet bang dat de SPD zegt: dit kunnen we niet langer accepteren?

AKK: ‘U noemt drie punten. Als we die zakelijk doornemen: over immigratie heb ik altijd gezegd dat ik het beleid van Angela Merkel van de laatste jaren absoluut juist vind. Ik heb dat altijd ondersteund. Het tweede thema is het huwelijk voor iedereen. Daarover heeft de Bondsdag beslist. Voor het huwelijk voor iedereen. Dat accepteer ik. Het derde punt is de dienstplicht. Het debat ontstond door een impuls van partijleden. Zij denken dat de maatschappij steeds meer van eenlingen wordt. Het is de vraag wat onze samenleving eigenlijk verbindt. Algemene dienstplicht, vrijwillig of verplicht, kan een antwoord zijn. Een dienst voor iedereen: mannen en vrouwen, ook immigranten.’

EW U hebt samenwerking met de Alternative für Deutschland (AfD) uitgesloten. Geldt dat verbod op coalities ook voor de deelstaatverkiezingen in de herfst in Saksen en Thüringen?

 ‘Ik ben ervan overtuigd dat we een sterker Europa nodig hebben’

AKK: ‘Jazeker. Er zijn duidelijke uitspraken van de lijsttrekker, de premier in Saksen. En de partij heeft in Hamburg ook al besloten dat er geen samenwerking komt met rechtse populisten.’

EW De laatste vraag, de Gretchenfrage (gewetensvraag), pardon, de Annegretchenfrage (lacht), uw autobiografie is getiteld: Ich kann, ich will, ich werde. Dat klinkt veelbelovend. (lacht) Maar er bestaat ook een alternatieve uitleg van AKK: Annegret Kann Kanzlerin. Kan Annegret kanselier worden?

AKK: ‘Als ik dat niet zou durven, had ik geen partijvoorzitter moeten worden. En of het uiteindelijk zo zal zijn, beslissen de kiezers. Dat is democratisch en in orde.’