‘AKK’ is nieuwe wind in een verkrampt land

Langzaam maar zeker verdwijnt Angela Merkel (64) van het toneel. Ze is er nog wel, de machtigste vrouw ter wereld, maar stukje bij beetje is ze steeds minder zichtbaar in politiek Berlijn. Ook al doet ze nog elke dag haar werk, het besturen van de Bondsrepubliek, die logge olietanker in het midden van Europa.

Menigeen vraagt zich af waar op dit moment eigenlijk de politieke lijnen worden uitgezet. Boven in het, tegenover de Rijksdag gelegen, pompeuze gebouw van de Bondskanselarij – in feite het kantoor van de bondskanselier – waar Merkel al sinds 2005 geroutineerd staatslieden en andere gasten ontvangt? Of enkele kilometers verderop, in het glazen Konrad Adenauer-Haus, het hoofdkwartier van de Duitse christen-democratische partij, niet ver van de chique Kurfürstendamm?

Sinds december 2018 voorzitter van de CDU

Sinds het spannende partijcongres van de christen-democraten in de bomvolle Hamburgse Hallen, december 2018, zetelt daar voorzitter Annegret Kramp-Karrenbauer (56), een moeder van drie kinderen uit Saarland. ‘Soms voelt het onwerkelijk, surrealistisch, aan dat ik het ben die daar bovenaan staat. De Saarlandse uit de provincie,’ zegt ze in haar autobiografie.

Maar de verhoudingen zijn gekanteld. Een voorbeeld. Een dezer dagen kwam Facebookchef Mark Zuckerberg op de koffie. Die had zijn slobberige T-shirt ingeruild voor een stijf pak, terwijl de kwieke bazin van Europa’s grootste partij – met kort, bruin geverfd haar, bril en als steeds een fel gekleurd blouse – voor de gelegenheid hippe witte sportschoenen droeg. Een ongekende Stilbruch voor Duitse politici.

Minutieus plan om de opvolging veilig te stellen

AKK– zoals Kramp-Karrenbauer inmiddels wordt genoemd – heeft, al dan niet deels in samenspraak met haar leermeester Angela Merkel, een minutieus plan de campagne uitgestippeld om de opvolging van de eerste vrouwelijke kanselier te regelen. ‘Niemand wist vooraf dat dit mijn laatste termijn is,’ verklapte Merkel enkele maanden terug op het CDU-hoofdkwartier over haar eenzame beslissing – gedwongen door een reeks verkiezingsnederlagen.

 Kramp-Karrenbauer vergeleek het homohuwelijk al eens met incest

Zelfs AKK werd niet ingewijd. Hoe hun relatie is, afgezien van wat vrolijke kiekjes bij een glas rode wijn, blijft nog schimmig. Je zou hun samenwerking kunnen typeren als vriendelijk-welwillend tot gedwongen-coöperatief.

In elk geval maakte domineesdochter Merkel haar katholieke partijgenoot en Wunschkandidat tot secretaris-generaal van regeringspartij CDU, traditioneel een functie voor jonge, ambitieuze, mannelijke politici. Dat was eigenlijk een carrièreknik voor AKK, die in Saarland al minister-president was geweest, met alle privileges van dien. Het werd voor haar één-stap-terug, twee-stappen-vooruit.

Premier van Saarland

Heel Duitsland vroeg zich af: wie is Annegret Kramp-Karrenbauer eigenlijk. Ze groeide op met drie broers en drie zussen in het stadje Völklingen, niet ver van de Franse grens. Het gezin was streng gelovig, het kroost zong in een koor. Haar vroeg overleden vader was leraar op een bijzondere school en zette zich in voor sociaal zwakkeren. Kramp wordt al op haar negentiende lid van de CDU. Niet veel later trouwt ze met haar eerste vriend, Helmut Karrenbauer. Na enkele jaren worden de kinderen Tobias, Laurien en Julian geboren.

 Kramp-Karrenbauer is voor consequente uitzetting van asielhoppers en -bedriegers

Ze komt uit de gemeenteraadspolitiek, is vanaf 2000 onder meer minister van Politie en premier van deze kleine deelstaat (een miljoen inwoners). Daar ontpopte de West-Duitse zich als een recht-door-zee-politicus. Ze werkte in een voor Duitsland nieuwe zogeheten Jamaica-coalitie (naar de partijkleuren zwart, geel, groen) van CDU, liberale FDP en de milieupartij. Dat baarde opzien, ook in het verre Berlijn. Maar Kramp-Karrenbauer, die diverse verkiezingsoverwinningen met 40 procent van de stemmen behaalde, doet ook aan realpolitik. Toen haar eerste kabinet in Saarland onwerkbaar bleek, ging ze in 2012 een verstandshuwelijk aan met de sociaal-democratische SPD. Op federaal niveau was er sindsdien sprake van min of meer dezelfde politieke verhoudingen.

Na haar verhuizing naar Berlijn en haar komeetachtige carrière in de CDU ging Kramp-Karrenbauer direct op ‘luistertournee’, kriskras het land door. Ze zei ook dat ze haar christelijke partij wil ‘dienen’. Datzelfde Pruisische pathos gebruikte Merkel destijds ook al: ‘Ik wil Duitsland dienen’ is haar lijfspreuk. Het klinkt deemoedig, en dat is het ook. De twee zien zichzelf als de primus inter pares, als eerste onder hun gelijken, in Europa’s grootste democratische partij en in de Duitse regering.

Het partijleiderschap als opstapje naar het grotere werk

Net als in Rusland en China geldt in Duitsland het partijleiderschap als opstapje naar het grotere werk. Daarvoor moest AKK eerst haar rechtsere concurrenten op een zijspoor zetten, zoals minister van Volksgezondheid Jens Spahn en topmanager Friedrich Merz. Ze deed dat met een vlammende, persoonlijke toespraak. Gekleed in een zwart-wit geblokte blazer op een vijftig meter breed toneel met tientallen leden van het partijbestuur stapte ze in de tjokvolle Hamburgse zaal kordaat op het spreekgestoelte af. ‘Wij zijn de laatste volkspartij van Europa,’ begon ze zelfbewust, waarna ze uitlegde waarom ze lid werd van de CDU. ‘Het was de tijd van het doemdenken in de jaren tachtig.’ De wapenwedloop met de Sovjet-Unie. Ze vertrouwde op Helmut Kohl (1930-2017), architect van de Duitse en de Europese eenwording. In de beslissende ronde won ze met de hakken over de sloot van Merz (51 tegen 49 procent van de kiesmannen).

Deze directeur van vermogensbeheerder BlackRock heeft veel machtige medestanders in de CDU. Hij kreeg recent het vicevoorzitterschap van de invloedrijke Wirtschaftsrat van de CDU aangeboden, de club van ondernemers binnen de partij. Maar AKK maakte direct duidelijk dat in de partij zij, en niemand anders, de eerste keus heeft om de toekomstige lijsttrekker (zijzelf natuurlijk) te kiezen: ‘Dat is natuurlijk het recht van de partijvoorzitter.’ Ik kan, ik wil en ik zal, is, veelzeggend, de titel van haar autobiografie.

Ook om de vele aanhangers van Merz te paaien, positioneert AKK zich bewust rechts van Merkel – rechts van het politieke midden dus. Als het gaat over immigratie pleit AKK voor strengheid: ‘Frontex moet snel de operatieve Europese grenspolitie worden.’ Ze is voor de consequente uitzetting van asielhoppers of -bedriegers. Ze is een warm pleitbezorger van de Bundeswehr en wapenexport. En ze zegt: ‘Talrijke stromingen van de islam zijn niet te verenigen met onze voorstelling van een open maatschappij.’ Merkel geldt in haar partij als enigszins over de datum: onder haar kwam de vluchtelingenstroom op gang (in 2015) en kwam de radicaal-rechtse Alternative für Deutsch­land (AfD) op.

De ex-premier van Saarland verafschuwt de populistische AfD: ‘Wie anderen met haat en nationalisme buitensluit en uit de EU wil, die heeft geen plaats in de CDU.’ Een duidelijk standpunt voor de Duitse conservatieven. Daar zijn ze ook ‘uiterst bezorgd’ over het trompetgeschal van Thierry Baudet, wiens taal volgens CDU-coryfeeën ‘nare historische herinneringen aan de jaren dertig’ oproept.

Europees Parlement moet af van Straatsburg als tweede vergaderplaats

Het verbaasde vriend en vijand dat het inmiddels AKK is die in dialoog gaat over de voorstellen voor EU-hervormingen van de Franse president ­Emmanuel Macron, en niet de gepromoveerd natuurkundige Angela Merkel, die daarvoor qua rang en ervaring als eerste in aanmerking komt. Tientallen EU-toppen heeft zij als de meest ervaren regeringschef van het continent meegemaakt. En na Jacques Chirac, Nicolas Sarkozy en François Hollande is zij al toe aan haar vierde collega-regeringsleider in Frankrijk.

Als het staatshoofd uit het Élysée op een Duitse repliek wacht, dan komt die niet meer uit de ambtelijke kokers van de kanselarij, maar uit de CDU-centrale. Duitse regeringsleiders zijn traditioneel vriendelijk voor het geliefde buurland, maar uitgerekend Kramp-Karrenbauer, goed bekend met Frankrijk, laat veel diplomatieke terughoudendheid varen. Ze weigert tegemoet te komen aan de Franse plannen.

In Welt am Sonntag zocht ze de provocatie. ‘Het Europees Parlement moet af van het Franse Straatsburg als tweede vergaderplaats, een reizend circus. Er moet een Europese Veiligheidsraad komen en een Europese zetel voor de VN-veiligheidsraad’. Eurobonds – ‘het socialiseren van schulden’ – noemt de motorliefhebber resoluut ‘de verkeerde weg’. En ze verwijst de Franse ideeën over een Europees minimumloon en werkloosheidsverzekering linea recta naar de prullenmand. Wel laat ze wat proefballonnetjes op: een Europees klimaatpact, een interne markt voor banken en een EU-innovatiebudget.

AKK probeert kiezers te herinneren aan problemen rond immigratie

Volgens de goed geïnformeerde hoofdstedelijke pers heeft AKK een geheim plan: dat heet ‘Annegret Kann Kanzler’. Ze kán het, kanselier zijn. De leus moet vertrouwen inboezemen, en een self-fulfilling prophecy worden. Er circuleert een scenario dat Merkel in of voor de herfst wordt gewipt om bij de belangrijke deelstaatverkiezingen in Saksen, Thüringen en Brandenburg geen ballast te zijn. Zij zou kiezers vooral herinneren aan de problemen rond immigratie en integratie.

Een teken aan de wand is dat het belangrijke moment om de centrum-coalitie met de SPD te evalueren vermoedelijk naar voren wordt gehaald. Het gebeurt niet in de herfst, maar mogelijk al direct na de uitslag van de ­Europese verkiezingen in mei. Twee jaar na het hernieuwde verstandshuwelijk met de SPD willen de zusterpartijen CDU en CSU deze zomer al weten waar ze staan. AKK beroept zich daarbij op een clausule in het regeerakkoord.

 ‘We moeten tradities niet kapotmaken maar koesteren’

Diverse SPD’ers dreigen al met een breuk, mochten de sociaal-democraten bij de verkiezingen voor het Europees Parlement opnieuw de boot ingaan. Daarna kan een minderheidsregering ontstaan, eventueel gedoogd door de liberale FDP of de Groenen. FDP-partijchef Christian Lindner voelt wel iets voor zo’n Jamaica-coalitie. Zijn enige eis: Merkel moet weg.

Op die manier zou de CDU ook weer interessant kunnen zijn voor zeer conservatieve kiezers, een groep die Merkel de afgelopen jaren heeft veronachtzaamd. Ze stopte met de militaire dienstplicht en met kernenergie, kwam met het homohuwelijk en een vrouwenquotum voor ministers (50 procent). AKK daarentegen wil een Europees leger en herinvoering van de dienstplicht. Ze ziet niets in het homohuwelijk, dat ze al eens met incest vergeleek.

AKK maakt zich in tijden van klimaatdemonstraties sterk voor vleeseter

Kramp-Karrenbauer is niet zoals Merkel kinderloos en gescheiden, maar als 22-jarige getrouwd met haar jeugdliefde. Haar echtgenoot werkte twintig jaar ’s nachts onderaards als ingenieur in de mijnen, ging op zijn vijftigste met pensioen en is nu huisvader en haar belangrijkste adviseur. Zijn vrouw heeft gevoel voor traditie en humor, zoals begin maart duidelijk werd in een veelbesproken speech voor een goed gevulde carnavalszaal. Gekleed in een lachwekkend carnavalspakje en met een rode baret op – iets wat de zeer voorzichtig opererende Merkel nooit zou hebben gedurfd – sprak ze in Saarland spottend van ‘latte macchiato-mannen, die op de nieuwe wc’s voor het derde geslacht in Berlijn niet weten of ze moeten zitten of nog mogen staan’. En na een storm van verontwaardiging over deze opmerking ging ze nog verder. Daarvoor koos ze Demmin in het onherbergzame noordoosten van Duitsland, een dorpje waar ze aan het einde van de Tweede Wereldoorlog collectief zelfmoord pleegden uit angst voor de Russen, en bovendien de thuisbasis van Merkel.

Een kwart eeuw lang hield Merkel er op aswoensdag voor een zaal vol partijleden een grappig bedoelde toespraak. Dit jaar nam Kramp-Karrenbauer het stokje over. Ze dronk water, in plaats van een zware pul bier. In deze tijd van klimaatdemonstraties en vegetarische schnitzels maakte ze zich sterk voor vleeseters: ‘Die liggen merkwaardigerwijs als misdadigers onder vuur, in de grootste vleesproducent van het continent.’ En natuurlijk – in het land van BMW en Mercedes-Benz – beloofde ze automobilisten vrij baan.

Zo nam AKK afstand van de milieumarsen van scholieren en van de fijnstofwaarschuwers. ‘We moeten de werkgelegenheid en de economie niet in gevaar brengen.’ Ze schrikt er niet voor terug om een scheldwoord voor radicale feministen te gebruiken: Emanzen. En ze gaat in op het gesteggel over kinderen die cowboys en indianen naspelen. Toen een Duitse crèche dat spel had verboden, nam AKK met de kwalificatie ‘complete waanzin’ die culturele correctheid op de hak. ‘Alsof we geen andere problemen hebben in dit land.’ Ze noemt Duitsland ‘het meest verkrampte land ter wereld’. ‘We moeten tradities niet kapot maken, maar koesteren.’

In Demmin sloot ze tolerant af met een gezegde van koning Frederik de Grote: ‘Iedereen moet op zijn façon, zijn eigen manier, gelukkig worden.’