Veiligheidsdienst verscherpt toezicht op AfD om ‘extreem-rechtse ambities’

De Duitse binnenlandse inlichtingendienst gaat onderzoeken of de oppositiepartij Alternative für Deutschland (AfD) onder toezicht moet worden gesteld. Volgens de inlichtingendienst gebeurt dat om vast te stellen of partijleden ‘rechts-extremistische ambities en connecties’ hebben. De timing is opvallend: na een aanval op een AfD-parlementariër beheerst de partij het politieke debat in Duitsland.

BfV wil mogelijk complete partij onder toezicht stellen

De binnenlandse veiligheidsdienst Bundesamt für Verfassungsschutz (BfV) richt zijn vizier op de AfD, meldt de Berlijnse krant Tagesspiegel dinsdag. Het dagblad kreeg een 450 pagina’s BfV-rapport in handen, waarin staat dat de inlichtingendienst de partij ziet als een ‘testcase’, omdat die zich mogelijk zou bezighouden met ongrondwettelijke activiteiten.

Daarbij gaat het om ‘rechts-extremistische ambities’ en verbanden met ‘extreem-rechtse identiteiten’. Ook zouden er aanwijzingen zijn voor ‘aspiraties tegen de liberale democratische rechtsorde’, zei BfV-inlichtingenchef Thomas Haldenwang, de opvolger van Hans-Georg Maassen die in de problemen kwam na opmerkingen over de rellen in Chemnitz, dinsdagmiddag tijdens een persconferentie. AfD-fractievoorzitter Alexander Gauland spreekt van een ‘foute beslissing’ en heeft juridische stappen tegen de BfV aangekondigd.

De aanleiding voor het onderzoek is de mogelijke band tussen de AfD en de Identitäre Bewegung, die door de inlichtingendienst als extreem-rechts wordt gezien. Ook uitspraken van AfD-politici over onder meer immigratie, islam en ‘de afschaffing van het Duitse volk’, die door critici als racistisch worden bestempeld, worden onder loep genomen.

Op dit moment zijn er nog geen concrete verdenkingen. Daarom kan de inlichtingendienst, die al een lange tijd bezig is met het verzamelen van informatie over de AfD, nog geen observatiemiddelen als afluistermateriaal of informanten inzetten. De BfV zal daarom vooral onderzoek doen naar openbare verklaringen van AfD-leiders en -politici.

Lokale partijleden van de AfD staan al onder toezicht van de binnenlandse veiligheidsdienst. Zo worden jongerenorganisatie Junge Alternative en de partijvereniging Der Flügel (de vleugel) van Björn Höcke (zie kader) al maanden officieel verdacht van mogelijke ‘extreem-rechtse ambities’.

Aanval op AfD-parlementslid en -kantoor

De timing van het onderzoek is opvallend: vorige week werd AfD-parlementariër Frank Magnitz aangevallen in het centrum van zijn woonplaats Bremen. Op maandag 7 januari liep Magnitz zware verwondingen op aan zijn hoofd toen hij vanuit het niets werd belaagd door drie gemaskerde mannen. Hij raakte al snel bewusteloos en kwam in het ziekenhuis terecht. Vanwege de bekendheid en politieke functie gaat de politie uit van een politiek motief, maar de daders zijn nog niet opgespoord.

Enkele dagen nadat twijfels waren ontstaan over de toedracht – Magnitz zei te zijn geschopt en vervolgens gered door bouwvakkers die tussen hem en zijn aanvallers kwamen – verschenen beelden van een bewakingscamera op internet. Daarop is te zien dat een van de aanvallers hem met een voorwerp, mogelijk een steen of een stuk hout, op het hoofd slaat, maar van schoppen lijkt geen sprake te zijn. Diverse media hadden eerder gemeld dat Magnitz alleen was geduwd.

Een week eerder ontplofte ook al een explosief bij een kantoor van de partij in de Oost-Duitse stad Döbeln, in de deelstaat Saksen. Daarbij raakte niemand gewond, maar er was grote schade aan het gebouw. De politie arresteerde drie verdachten. Twee jaar geleden werd ook al een kantoor van de partij in de deelstaat Sauerland beschoten door onbekenden, waarbij evenmin slachtoffers vielen.

Debat over gebruik Nazis raus

Na de aanval op Magnitz kwam in Duitse media een debat op gang over het taalgebruik van collega-politici over de AfD. Veel prominente politici, onder wie  bondskanselier Angela Merkel (CDU) en minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas (SPD), veroordeelden de aanval en betuigden steun aan de aangevallen parlementariër, maar er verschenen op sociale media ook berichten met een andere boodschap.

Zo twitterde de socialistische partij Die Linke een poster met het partijlogo en de tekst Nazis raus (Nazi’s oprotten), met daarboven de tekst: ‘Goedemorgen, voor de gelegenheid plaatsen we een van onze poster-klassiekers’. Ook tijdschrift Der Spiegel twitterde ‘Nazis raus’. Cem Özdemir, de leider van De Groenen, schreef op Twitter dat geweld tegen de AfD niet is gerechtvaardigd. ‘Wie haat met haat bestrijdt, laat haat winnen. #Nazisraus, maar wel met de methoden van onze rechtsstaat!’

Die laatste opmerking schoot AfD-fractievoorzitter Alexander Gauland in het verkeerde keelgat. Hij spreekt van een ‘hetze’ tegen zijn partij, en vindt dat de aanval op Magnitz en het explosief bij het partijkantoor daar het gevolg van zijn. Hoewel de term Nazis raus – die veelvuldig is te horen en te zien bij protesten tegen de AfD – is bedoeld om afstand te nemen van het nationaal-socialisme, beweren sommige rechtse politici dat de slagzin ook wordt misbruikt om politieke tegenstanders te demoniseren. Dat zou geweld tegen hen legitimeren.

Op de dag van de aanval tegen Magnitz had minister Heiko Maas het gebruik van Nazis raus juist verdedigd, nadat een ZDF-journaliste een storm van kritiek over zich heen kreeg toen ze de term op Twitter had gebruikt. Groenen-politicus Boris Palmer is een andere mening toegedaan: ‘We moeten niet in alle AfD-stemmers Nazi’s zien (…) met slogans als Nazis raus bekeer je niemand,’ kritiseerde hij afgelopen weekeinde de retoriek van zijn eigen partij.

AfD wil Europees Parlement afschaffen, maar niet uit de EU

De AfD kwam deze week ook om politieke redenen in het nieuws. De partij gaat meedoen aan de Europese Verkiezingen (23-26 mei), en maakte zondag op het partijcongres in de deelstaat Saksen zijn verkiezingsprogramma bekend. Een van de speerpunten is het afschaffen van het Europees Parlement, dat volgens de AfD ‘ondemocratisch’ is. Liever ziet de eurokritische partij dat de wetgevende macht alleen bij de lidstaten ligt.

De oppositiepartij, die bij de verkiezingen in 2014 zeven zetels behaalde maar er door interne ruzies nog maar één over heeft, sprak ook over een eventueel vertrek van Duitsland uit de Europese Unie. Daarmee stemden de AfD-leden uiteindelijk niet in.

Hoewel partijleider Gauland voorkwam dat het congres stemde voor een ‘Dexit’, werd wel in het verkiezingsprogramma vastgelegd dat de AfD een Duits vertrek ziet als ‘een optie’ als de Unie niet ‘op redelijke termijn’ wordt hervormd.