Einddoel: shariastaat? Hoe islam oprukt in Indonesië

De ramadan begon dit jaar in Indonesië niet vredig. Twee gezinnen met IS-connecties pleegden op 13 en 14 mei in Soerabaja vier zelfmoordaanslagen. Bij drie christelijke kerken en een politiebureau vielen dertien doden en veel gewonden.

President Joko ‘Jokowi’ Widodo was snel ter plaatse om zijn medeleven te betuigen en om samen met de chefs van leger en politie de situatie in ogenschouw te nemen. Hadden de ervaren Indonesische veiligheidsdiensten dit niet kunnen voorkomen? Maar hoe voorkom je een zelfmoordaanslag door een moeder die met twee jonge dochters rustig een kerk binnenloopt?

Vergeleken met Saudi-Arabië en Iran blijft Indonesië in wetgeving, beleid en rechtspraak een gematigd moslimland. Fanatieke moslims die geweld niet schuwen om politieke doelen te bereiken, zijn er altijd geweest. In de jaren vijftig en zestig had de radicale beweging Indonesische Islamitische Staat zelfs jarenlang een gebied in West-Java in handen. Daaruit ontstond later de militante beweging Jemaah Islamiyah (JI) die een rol speelde bij diverse grote aanslagen. JI is inmiddels grotendeels opgerold door de politie, maar radicale bewegingen hergroeperen zich steeds weer.

In 1998, het jaar dat de autoritaire president Soeharto moest aftreden, werd het Front voor de Protectie van de Islam (FPI) opgericht. De FPI gedraagt zich als een moraalpolitie, met knokploegen die cafés en nachtclubs waar alcohol wordt geschonken kort en klein slaan. De leidende figuur is Rizieq Shihab, die zich groot-imam laat noemen. Naast zijn religieuze imago koestert hij zijn financiële en politieke relaties met de vroegere elite van leger, politie en politiek. Onder hen Soeharto’s zoon Tommy en ex-schoonzoon Prabowo, die in 2014 de presidentsverkiezingen nipt verloor van Jokowi.

Na de val van generaal Soeharto heeft de volksvertegenwoordiging de Grondwet ingrijpend gewijzigd om een democratische rechtsstaat in het leven te roepen. De zware politieke repressie werd aan banden gelegd, het almachtige leger moest terug naar de barakken en de corruptie werd krachtiger bestreden. De oude politieke elite is daar niet blij mee. Overigens kregen de islamistische partijen, die streven naar invoering van een islamitische staat en de sharia, de wetgeving gebaseerd op de Koran, hun zin niet. Dat was bij de Grondwet van 1945 niet gelukt, en na 1998 weer niet.

Van de toegenomen vrijheden hebben niet alleen maatschappelijke organisaties geprofiteerd, maar ook intolerante moslimradicalen, zoals JI en het FPI. Hun leden zijn vaak beïnvloed door predikers die de streng-islamitische wahabitische leer vanuit Saudi-Arabië verspreiden, door strijdgroepen van mudjahedien in Afghanistan, door Al-Qa’ida, en later dus ook door IS.

Hoewel er geen sprake van is dat zij werkelijk de macht kunnen overnemen in Indonesië, hebben zij wel meer invloed gekregen, getuige de islamisering van het dagelijks leven. Dat veroorzaakt veel spanningen, conflicten en angst bij de vanouds gematigde moslims en niet-moslims.

Waarin uiten die spanningen zich? Waar gaan de conflicten over? Wie spreken er namens ‘de islam’ in Indonesië? Vormen de moslimradicalen een zelfstandige politieke macht? Waar zijn de tegenkrachten? En op welke uitkomst koerst Indonesië nu af?