Karl Marx onder vuur rond 200ste verjaardag

Karl Marx, die afgelopen weekeinde precies 200 jaar geleden werd geboren, ligt onder vuur. Donderdagochtend moest de brandweer uitrukken in Trier om een brand bij het onlangs onthulde standbeeld van de Duitse filosoof te blussen. Het typeert de controverse rondom Marx, die een eerbetoon kreeg van Jean-Claude Juncker.

Vrijdag werd in de west-Duitse stad Trier, waar de Duitse filosoof op 5 mei 1818 het levenslicht zag, een Marx-standbeeld van ruim vijf meter hoog onthuld. Dat was een donatie van China, waar nog altijd de Communistische Partij aan de macht is. Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie, luisterde Marx’ 200ste verjaardag op met een toespraak in een nabijgelegen kerk.

Kritiek van Hongaars Fidesz

‘Vandaag de dag wordt Marx herinnerd om zaken waarvoor hij niet verantwoordelijk is,’ zei Juncker. Daarmee doelde hij op kritiek van onder meer de Hongaarse regeringspartij Fidesz – waarmee hij het vaker aan de stok heeft – dat het marxisme tot talloze doden heeft geleid. ‘Marxistische ideologie heeft tientallen miljoenen gedood en honderden miljoenen levens geruïneerd. Het vieren van de verjaardag van de oprichter daarvan is een lachertje,’ aldus het Hongaarse Fidesz-parlementslid Deutsch Tamás, nadat hij Juncker had opgeroepen niet aan de festiviteiten deel te nemen. Dat deden ook leden van het Amerikaanse Congres.

Maar aan die bezwaren had Juncker geen boodschap. ‘Marx is niet verantwoordelijk voor alle wandaden waarvoor zijn zogenaamde volgers zich moeten verantwoorden.’ Ook zei hij dat zonder herinnering de geschiedenis niet kan worden begrepen, en dat mensen Marx zouden moeten beoordelen op basis van de context van zijn tijd, in plaats van het ‘achteraf uiten van vooroordelen’.

Marx (1818-1883) leverde in zijn meest beroemde boeken Het Communistisch Manifest (1848, samen met Friedrich Engels) en Das Kapital (1867) kritiek op het kapitalisme, en legde met zijn omvangrijke gedachtegoed de basis voor socialistische staten over de hele wereld. Hij bepleitte de klassenstrijd, was kritisch op vermeende kapitalistische uitbuiting van arbeiders en was voorstander van een socialistische revolutie.

Tientallen miljoenen doden in socialistische dictaturen

Onder meer in de Sovjet-Unie onder Vladimir Lenin en Jozef Stalin, China onder Mao Zedong en Cambodja onder Pol Pot ontstonden de afgelopen eeuw communistische dictaturen, die tientallen miljoenen doden en grootschalige hongersnoden tot gevolg hadden. Tegenwoordig worden Cuba, Venezuela en Noord-Korea – waar honger, armoede en repressie aan de orde van de dag zijn – geleid door aanhangers van het socialisme en/of communisme.

Venezuela bewijst: socialisme maakt iedereen armer

Volgens critici van Marx zijn deze wantoestanden een onvermijdelijk gevolg van de principes van het marxisme, terwijl Marx-aanhangers zeggen dat diens theorieën zijn misbruikt of verkeerd geïnterpreteerd. Het socialisme is simpelweg nooit goed in de praktijk gebracht, menen zij. Discussies naar aanleiding van de viering van Marx’ 200ste verjaardag in Trier laten zien dat er nog altijd grote verdeeldheid heerst over de erfenis van de Duitse filosoof.

Woeste demonstranten en lovende opiniestukken in dagbladen

Donderdag bonden onbekende vandalen een spandoek om het Marx-standbeeld in Trier, waarna ze dat in brand staken. De schade bleef volgens Duitse media beperkt. Maar omdat het doek geen verdere aanwijzingen bevat, tast de politie nog altijd in het duister. Afgelopen vrijdag werd een woedende demonstrant door de beveiliging verwijderd toen hij zijn woede uitte over het vieren van Marx’ verjaardag. Ook buiten stonden demonstranten met anti-Marx-spandoeken.

Er waren de afgelopen weken ook steunbetuigingen aan het adres van Marx en zijn erfenis. Zo verschenen opiniestukken in dagbladen De Volkskrant (‘Is het te veel gevraagd om vast te stellen dat Marx tenminste voor een deel gelijk had?’) en Trouw  (‘Hoe meer Marx, hoe beter‘), waarin de auteurs onder meer betogen dat Marx’ kunst- en kapitalismekritiek wel degelijk hout sneden. The New York Times publiceerde een ingezonden stuk van gelijke strekking: ‘Gefeliciteerd, Karl Marx. Je had gelijk!‘ Kritiek was er in Amerika ook, bijvoorbeeld in The Wall Street Journal. ‘Marx-apologeten zouden rood moeten worden van de schaamte‘, was in die krant te lezen.